Η Ειρήνη η Αθηναία υπήρξε αυτοκράτειρα του Βυζαντίου από το έτος 797 έως το 802). Καταγόταν από την πλούσια οικογένεια των Σαρανταπήχων της Αθήνας, διακρινόταν για τη μόρφωσή της και παντρεύτηκε (769) τον μετέπειτα Βυζαντινό αυτοκράτορα Λέοντα Δ' (775-780).
Η ανάληψη της εξουσίας
Μετά τον θάνατό του ανέλαβε την κηδεμονία του δεκαετή διαδόχου Κωνσταντίνου ΣΤ΄, που ανακηρύχθηκε βασιλιάς. Εξουδετέρωσε με επιτυχία τις στάσεις των αδελφών του Λέοντος Δ', που διεκδικούσαν τον θρόνο, και τους επέβαλε το μοναχικό ένδυμα. Το ίδιο έπραξε και με τον στρατηγό της Σικελίας Ελπίδιο, που στασίασε εναντίον του ανήλικου αυτοκράτορα (781-782). Ωστόσο οι αντιδράσεις του στρατού την ανάγκασαν να συνάψει ταπεινωτική ειρήνη με τους Άραβες, οι οποίοι είχαν χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες διασχίσει τη Μικρά Ασία και είχαν φθάσει στην απέναντι από την Κωνσταντινούπολη σημαντική πόλη της Χρυσούπολης. Η επιρροή του μυστικού συμβούλου της ευνούχου Σταυρακίου προκαλούσε ευρύτερες αντιδράσεις στον στρατό, αλλά ο Σταυράκιος επέτυχε να εξουδετερώσει τις εξεγέρσεις διαφόρων σλαβικών φύλων της Ελλάδος, γιόρτασε τη νίκη του με επίσημο θρίαμβο στην Κωνσταντινούπολη και ενίσχυσε την επιρροή του στα δημόσια πράγματα. Η ειρήνη με τους Άραβες και η εξουδετέρωση των εσωτερικών αντιδράσεων ισχυροποίησε την Ειρήνη, η οποία αναζήτησε ερείσματα στην πολιτική αριστοκρατία και στην Εκκλησία.
Η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος
Εικονόφιλη από πεποίθηση, ήταν αντίθετη με την εικονομαχική πολιτική. Ωστόσο απέφυγε να έλθει σε ανοιχτή σύγκρουση με την εικονομαχική ηγεσία του στρατού μέχρι την ισχυροποίηση της και την επάνδρωση των κυριότερων δημόσιων αξιωμάτων με εικονοφίλους. Η σύγκληση της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (786) για την αναστήλωση των εικόνων κατέδειξε ότι δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις, καθώς ο στρατός παρεμπόδισε την πραγματοποίησή της. Η Ειρήνη συγκάλεσε τελικά τη σύνοδο το επόμενο έτος (787) μακριά από την Κωνσταντινούπολη, στη Νίκαια της Βιθυνίας. Η σύνοδος καταδίκασε τις αποφάσεις της εικονομαχικής συνόδου της Ιέρειας (754), ψήφισε τις δικές της αποφάσεις με βάση τη θεολογία του Ιωάννου του Δαμασκηνού και έκλεισε την έριδα για τις εικόνες. Εν τούτοις, οι αποφάσεις της συνόδου δεν αποκατέστησαν την εσωτερική γαλήνη, γιατί οι μεν εικονομάχοι δεν δέχονταν τις αποφάσεις, οι δε εικονόφιλοι δεν ήταν ικανοποιημένοι από τα ήπια μέτρα της Ειρήνης εναντίον των εικονομάχων. Οι δυσαρέσκειες αυτές συνδέθηκαν με τα κύρια πρόσωπα της εξουσίας, γιατί οι εικονομάχοι υποστήριζαν την ανάληψη της εξουσίας από τον ενήλικο πλέον νόμιμο διάδοχο Κωνσταντίνο ΣΤ', οι δε εικονόφιλοι, με επικεφαλής τον Σταυράκιο, επέμεναν στην άσκηση της εξουσίας από τη βασιλομήτορα.
Η αντιπαράθεση για το θρόνο
Το 790 οι εικονομάχοι στρατιωτικοί έπεισαν τον Κωνσταντίνο ΣΤ' να κινηθεί για την απομάκρυνση από την εξουσία της μητέρας του και του ευνούχου Σταυρακίου, αλλά η κίνηση αυτή απέτυχε και ο Κωνσταντίνος ταπεινώθηκε με αυστηρές ποινές. Η πανίσχυρη πλέον Ειρήνη υποχρέωσε τους υποστηρικτές του Κωνσταντίνου στρατιωτικούς να ορκιστούν ότι δεν θα αναγνώριζαν τον γιο της ως βασιλιά κατά τη διάρκεια της ζωής της. Ωστόσο ξέσπασε στάση με επικεφαλής το θέμα των Αρμενιακών και, με τη συνδρομή και των άλλων στρατιωτικών θεμάτων, ο Κωνσταντίνος ανακηρύχθηκε μόνος αυτοκράτορας. Ο ευνούχος Σταυράκιος φυλακίστηκε και η Ειρήνη απομακρύνθηκε από την εξουσία και περιορίστηκε. Ο Κωνσταντίνος όμως έδειξε μετριοπάθεια και σύντομα, παρά τις αντιδράσεις του στρατού, αποκατέστησε (15 Ιανουαρίου 792) τη μητέρα του στο αξίωμα της αυγούστας και τον Σταυράκιο στα καθήκοντα του. Το θέμα των Αρμενιακών στασίασε και πάλι, αλλά χωρίς επιτυχία, και απομακρύνθηκε από την Κωνσταντινούπολη. Η αναταραχή συνεχίστηκε, ιδιαίτερα μετά την οδυνηρή ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Βουλγάρους. Η προσπάθεια του θείου του Κωνσταντίνου, Νικηφόρου, να καταλάβει με στάση την εξουσία απέτυχε και οι ηγέτες της τιμωρήθηκαν υποδειγματικά. Η Ειρήνη ήταν πλέον κυρίαρχη της κατάστασης και υποχρέωσε τον γιο της Κωνσταντίνο να νυμφευθεί μία από τις πιστές ακολούθους της. Με αφορμή τα γεγονότα αυτά οργανώθηκαν νέες προσπάθειες για την απομάκρυνση της Ειρήνης από την εξουσία, που ενθαρρύνθηκαν και από τον γιο της Κωνσταντίνο, ο οποίος ηγήθηκε του αγώνα. Η Ειρήνη, με τα πιστά σε αυτήν στρατεύματα, πέτυχε να εξουδετερώσει τους στασιαστές και να συλλάβει τον γιο της, τον οποίο υπέβαλε στη σκληρή ποινή της τύφλωσης, που προβλεπόταν από το Βυζαντινό Δίκαιο για τους στασιαστές. Η ποινή της τύφλωσης εκτελέστηκε στην περίφημη αίθουσα της Πορφύρας του παλατιού, στην οποία ο Κωνσταντίνος είδε το φως της ζωής με τη γέννηση του από την ίδια την Ειρήνη. Η Ειρήνη έμεινε έτσι μόνη «αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» (15 Αυγούστου 797).
Η πτώση
Η κάτω από τέτοιες προϋποθέσεις ανάληψη της ευθύνης της εξουσίας είχε φθείρει σημαντικά το κύρος της Ειρήνης ακόμη και στους κύκλους των εικονοφίλων. Η ανάκληση των εξόριστων μοναχών και η μείωση των φόρων δεν αρκούσαν πλέον για να εξουδετερώσουν τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης, οι οποίες έγιναν εντονότερες μετά την αναγκαστική υπογραφή νέας ταπεινωτικής ειρήνης με τους Άραβες, που είχαν εισβάλει στη Μικρά Ασία. Η έκρυθμη κατάσταση ενίσχυε την εκδήλωση στασιαστικών τάσεων ακόμη και στο στενό και έμπιστο περιβάλλον της Ειρήνης. Ο Σταυράκιος οργάνωσε συνωμοσία εναντίον της αυτοκράτειρας, αλλά πέθανε, ενώ ο διάδοχος του Αέτιος οργάνωσε νέα συνωμοσία με σκοπό να επιβάλει στον θρόνο τον αδελφό του. Η κρίση ήταν μόνιμη, η δε φιλόδοξη Ειρήνη έχανε συνεχώς τα ερείσματά της. Με συνεργασία των μετριοπαθών παραγόντων των διαφόρων τάσεων απομακρύνθηκαν από την εξουσία η Ειρήνη, ο Αέτιος και άλλοι συνεργάτες τους, αυτοκράτορας δε ανακηρύχθηκε ο καλός, οικονομικός αξιωματούχος και μεγάλος λογοθέτης Νικηφόρος (31 Οκτωβρίου 802). Ο Νικηφόρος εξόρισε την Ειρήνη στη νήσο Λέσβο, όπου και σύντομα πέθανε, αλλά οι αντιθέσεις της βυζαντινής κοινωνίας δεν θεραπεύθηκαν.
Μία γενική κρίση
Η Ειρήνη υπήρξε οπωσδήποτε μία από τις πιο δυναμικές προσωπικότητες του 8ου αιώνα, αλλά οι άμετρες προσωπικές φιλοδοξίες της εξουδετέρωσαν τα θετικά στοιχεία των πολιτικών της επιλογών. Προσπάθησε να θεραπεύσει τον διχασμό της βυζαντινής κοινωνίας με τη μετριοπαθή πολιτική της στο ζήτημα των εικόνων, αλλά τόνωσε τις αντιθέσεις με την εσφαλμένη επιλογή των συμβούλων και των στόχων της, για να αποδειχθεί τελικά τραγική φυσιογνωμία. Και αυτές ακόμη οι πληροφορίες ότι συζητήθηκε το θέμα γάμου της με τον Καρλομάγνο περιείχαν στοιχεία μιας λανθασμένης εκτίμησης του πολιτικού προβλήματος της Δύσης για την αυτοκρατορία, ενώ η αποδιοργάνωση της άμυνας της αυτοκρατορίας και οι ταπεινωτικές συνθήκες ειρήνης εξασθένισαν σημαντικά τη διεθνή της ακτινοβολία.
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
<@=@=@>
