Πολίτευμα

Με το όρο πολίτευμα ή πολιτικό σύστημα εννοείται το σύνολο των θεσμών, σύμφωνα με τους οποίους κυβερνάται ένα κράτος ή μια πολιτεία. Σε ό,τι αφορά το συνταγματικό δίκαιο είναι η ιδιάζουσα τάξη, σύμφωνα με την οποία η εκάστοτε πολιτεία ρυθμίζει την οργάνωση της εξουσίας και η θέση των πολιτών μέσα σε αυτή την τάξη. Ένας κάπως διαφορετικός -αλλά ισχύων- ορισμός για το πολίτευμα είναι το σύνολο των κανόνων που καθορίζουν ποια είναι τα άμεσα όργανα της πολιτείας, τον τρόπο εκλογής τους, τις μεταξύ τους σχέσεις και τον κύκλο αρμοδιότητάς τους, όπως επίσης και τη σχέση των ατόμων προς την πολιτική εξουσία.

Ιστορικό

Πολιτεύματα επί της ουσίας από τότε που διαμορφώθηκε η κοινωνική μονάδα του ηγεμονικού οίκου κατά την εκπνοή της Νεολιθικής, στη Χαλκολιθική. Ωστόσο, η συγκεκριμένη έρευνα επί των πολιτευμάτων ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα, με κύριο εκπρόσωπο τον Αριστοτέλη. Πριν από τον Αριστοτέλη ασχολήθηκε με το θέμα και ο Ηρόδοτος, ο οποίος διέκρινε τρία είδη πολιτεύματος, τη μοναρχία, την ολιγαρχία και τη δημοκρατία ή ισονομία, όπως την αποκαλούσε Ηρόδ. Γ΄ 80-83). Την ίδια περίπου διάκριση μεταξύ των πολιτευμάτων κάνει ο Ξενοφών (Απομν, 4.6.12), ο Ισοκράτης (Παναθ. 259-260) και ο Πλάτων (Πολιτικός, 291,292).

Εκείνος όμως που ασχολήθηκε συστηματικά με τα πολιτεύματα είναι ο Αριστοτέλης, ο οποίος φέρεται να έγραψε για τα πολιτεύματα 158 πολιτειών, αν και διασώθηκε μόνον η Αθηναίων πολιτεία. Ο Αριστοτέλης πρώτος όρισε το πολιτευμα ως [...την τάξην ταις πόλεσι την περί τας αρχάς, τίνα τρόπον νενέμηνται και τι το κύριον της πολιτείας, και τι το τέλος της εκάστης κοινωνίας εστί..], (Πολιτικ. Γ' 5) ορισμός που ισχύει ακόμα και σήμερα. Όταν ανώτατο όργανο της πολιτείας είναι ένα πρόσωπο, τότε το πολίτευμα καλείται μοναρχία. Όταν είναι περισσότερα του ενός προσώπου αλλά ανήκουν στην τάξη των αρίστων, τότε είναι αριστοκρατία. Τέλος όταν ανώτατο όργανο είναι το σύνολο των πολιτών, το πολίτευμα αποκαλείται δημοκρατία. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο τα τρία αυτά πολιτεύματα είναι ορθά μόνον όταν αποβλέπουν στο κοινό συμφέρον, διαφορετικά αποτελούν παρεκβάσεις. Η παρέκβαση της μοναρχίας είναι η τυραννίδα, της αριστοκρατίας η ολιγαρχία και της δημοκρατίας η οχλοκρατία.

Για τα τρία πολιτεύματα ο Αριστοτέλης διακρίνει και υποδιαιρέσεις:

Υποδιαιρέσεις πολιτευμάτων κατά Αριστοτέλη

Μοναρχία

Αριστοκρατία

Δημοκρατία
  • Βασιλεία -ηρωικών χρόνων
  • Βαρβαρική βασιλεία -απόλυτος, κληρονομική βάσει νόμου
  • Αισυμνητεία βασιλεία -αιρετή τυραννίδα
  • Λακωνική βασιλεία -κληρονομική στρατηγία
  • Παμβασιλεία -ο βασιλεύς κύριος των πάντων
  • Ολιγαρχία -δια πληρωμής μεγάλου τιμήματος
  • Αριστοκρατία -δια πληρωμής μικρού τιμήματος
  • Αριστοκρατία -κληρονομικής διαδοχής
  • Δυναστεία -κληρονομική αριστοκρατία κατά την οποία κυβερνούν οι άρχοντες και όχι ο νόμος
  • Δημοκρατία -ισότητας, αδιακρίτως ίσα δικαιώματα
  • Δημοκρατία -καθοριζόμενη από μικρά κοινωνικά τμήματα
  • Δημοκρατία -καθοριζόμενη από άμεμπτους πολίτες
  • Δημοκρατία -καθολικής συμμετοχής
  • Οχλοκρατία -τα ψηφίσματα υπερβαίνουν των νόμων

Ταξινομία

Στον παρακάτω κατάλογο καταγράφονται τα διάφορα μείζονα και σύγχρονα πολιτεύματα, έτσι όπως αναγνωρίζονται από την πολιτική επιστήμη, και ορισμένες υποκατηγορίες τους. Τα πολιτεύματα αυτά μπορεί να επικαλύπτονται σημαντικά μεταξύ τους, ενώ οι όροι μπορεί να έχουν διαφορετική σημασία σε διαφορετικές εποχές:

Βιβλιογραφία

* Αριστοτέλους, Πολιτικά Δ.
* Σγουρίτσας Χ. Γ. «Πολίτευμα», στο Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 20ος, Φοίνιξ (Αθήνα χ.χ.)

Δικτυακοί τόποι

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

<@=@=@>


www.hellenica.de