HellenicaWorld

Σύνταγμα είναι ο θεμελιώδης νόμος επάνω στον οποίο βασίζεται η διαμόρφωση ολόκληρης της νομοθεσίας μιας χώρας όσον αφορά τα δικαιώματα και υποχρεώσεις του πολίτη, την οργάνωση και βασικούς κανόνες λειτουργίας του κράτους και των θεσμών.

Το σύνταγμα μπορεί να εκπονηθεί και εγκριθεί από συντακτική συνέλευση (αντιπροσωπεία του λαού) ή να είναι άθροισμα νόμων ή άλλων διατάξεων που με την πάροδο του χρόνου έχουν καταστεί θεμελιώδεις.

Ιστορία

Τα παλαιότερα παραδείγματα μορφών συντάγματος είναι οι νόμοι του Σόλωνα και του Κλεισθένη στην αρχαία Αθήνα, οι οποίοι έβαλαν τις βάσεις και οργάνωσαν το πολιτικό της σύστημα σε ένα είδος δημοκρατίας.

Ο Αριστοτέλης αργότερα μελέτησε τα διάφορα πολιτεύματα των Κρατών-πόλεων στα έργα του Πολιτικά, Ηθικά Νικομάχεια και Αθηναίων Πολιτεία και διέκρινε την διαφορά των απλών νόμων από τους νόμους που ορίζουν το πολίτευμα και την λειτουργία του κράτους. Ταξινομώντας μάλιστα τα πολιτεύματα σε καλά και κακά, πρότεινε ένα είδος πολιτείας με μοναρχικά, αριστοκρατικά και δημοκρατικά στοιχεία στο οποίο έκανε και διάκριση μεταξύ των πολιτών που μπορούσαν να συμμετάσχουν στην πολιτική και τους μη-πολίτες και τους δούλους που δεν μπορούσαν.

Από τον Μεσαίωνα ένα πολύ διάσημο συμβόλαιο που όριζε τις σχέσεις μεταξύ μοναρχών, ευγενών και πολιτών, είναι η Μάγκνα Κάρτα (Μεγάλη Χάρτα) με το οποίο ο βασιλιάς της Αγγλίας Ιωάννης παραχώρησε δικαιώματα στους φεουδάρχες ευγενείς το 1215.

Το 1620 οι Άγγλοι «προσκυνητές» κατευθυνόμενοι με το πλοίο Μαίυφλάουερ προς την Αμερική υπέγραψαν συμφωνία με την οποία δεσμεύονταν να υπακούν στους νόμους που θα εκδίδονταν για το καλό της αποικίας. Και οι υπόλοιπες αποικίες της Αμερικής ιδρύθηκαν πάνω σε παρόμοιους καταστατικούς χάρτες και μετά την Αμερικανική Επανάσταση αποτέλεσαν πολιτειακά συντάγματα επάνω στα οποία βασίστηκε η δημιουργία του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών.

Το 1791 η Γαλλική Εθνοσυνέλευση θέσπισε μια σειρά μέτρων που αποτέλεσαν το πρώτο σύνταγμα της Γαλλίας με νέα συντάγματα να δημιουργούνται το 1793, 1795 και 1799 και μετά την ανατροπή του Ναπολέοντα ο Λουδοβίκος ΙΗ' παραχώρησε σύνταγμα. Ο επαναστατικός στρατός της Γαλλίας μεταξύ 1797-1799 ανέτρεψε διάφορα καθεστώτα στην Ιταλία όπου δημιουργήθηκαν δημοκρατίες που οργανώθηκαν βάση συνταγμάτων. Στην Λατινική Αμερική οι διάφορες εκρήξεις επαναστάσεων απέβλεπαν ταυτόχρονα στην ανεξαρτησία αλλά και στην διακυβέρνηση μέσω συνταγματικών θεσμών.

Διάκριση και αναθεώρηση των συνταγμάτων

Τα συντάγματα μπορεί να είναι γραπτά ή άγραφα αλλά και να ερμηνεύονται διαφορετικά σε διάφορες χώρες π.χ. στις Ηνωμένες Πολιτείες το σύνταγμα είναι γραπτό αλλά συνηθίζεται να ερμηνεύεται κατά το πνεύμα και όχι κατά το γράμμα του. Αντίθετα στο Ηνωμένο Βασίλειο το σύνταγμα θεωρείται άγραφο ενώ βασίζεται στο εθιμικό δίκαιο και διάφορα νομοθετήματα όπως η Πράξη Διαδοχής του 1701, ο Επταετής νόμος του 1716 και άλλους νόμους για την λειτουργία του κοινοβούλιου.

Η διαδικασία αναθεώρησης ενός συντάγματος ποικίλει από χώρα σε χώρα με διάφορους βαθμούς ασφαλιστικών δικλείδων ή δυσκολίας. Σε κάποιες χώρες όπως η Αμερική απαιτείται η έγκριση πολλών νομοθετικών σωμάτων, ενώ σε άλλες χώρες απαιτείται απλή πλειοψηφία του κοινοβουλίου (π.χ. Αγγλία) ή δημοψήφισμα (π.χ. Γαλλία).

Το ελληνικό σύνταγμα

Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 δημιουργήθηκαν διάφορα βραχύβια συντάγματα που δεν ευδοκίμησαν είτε λόγω των αδυναμιών τους είτε λόγω της εσωτερικής διαμάχης μεταξύ των πολιτικών.

Πρώτο σύνταγμα ήταν αυτό που ψηφίστηκε από την Α' Εθνοσυνέλευση στις 1 Ιανουαρίου 1822 στην Επίδαυρο με ονομασία «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» και αναθεωρήθηκε το 1823 από την Β' Εθνοσυνέλευση στο Άστρος με τον «Νόμο της Επιδαύρου». Η Γ' Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 ψήφισε το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» το οποίο όμως αναστάλθηκε από την Δ' Εθνοσυνέλευση του Άργους μετά από πρόταση του Ιωάννη Καποδίστρια.

Το 1832 η Ε' Εθνοσυνέλευση Ναυπλίου στο Ναύπλιο ψήφισε το «Ηγεμονικόν Σύνταγμα» το οποίο όμως δεν εφαρμόστηκε και ο Όθων βασίλευσε χωρίς σύνταγμα μέχρι το Μάρτιο του 1844. Σύνταγμα παραχωρήθηκε μετά από την εξέγερση της Γ' Σεπτεμβρίου 1843. Αυτό το Σύνταγμα του 1844, εγκαθίδρυσε τη συνταγματική μοναρχία και βασίστηκε αρκετά στο γαλλικό σύνταγμα του 1830 και το βελγικό του 1831. Μετά την ανατροπή του Όθωνα ψηφίστηκε στην Αθήνα Σύνταγμα του 1864 το οποίο εισήγαγε τον θεσμό της βασιλευομένης δημοκρατίας. Το σύνταγμα του 1864 αναθεωρήθηκε με το Σύνταγμα του 1911 ενώ τα έτη 1920 και 1924 αποπειράθηκε να αναθεωρηθούν ξανά αλλά η διαδικασία διακόπηκε λόγω επαναστατικών πράξεων.

Το σύνταγμα αυτό ήταν ένα από τα πρώτα στον κόσμο που καθιέρωσε την καθολική ψηφοφορία (των ανδρών) ανεξαρτήτως οικονομικού εισοδήματος. Μόνον οι πλήρως οικονομικά εξαρτημένοι άνδρες (τσιράκια ή οικόσιτοι) δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Αυτό, σε αντιδιαστολή με τα άλλα δυτικά συντάγματα της εποχής όπου μόνον οι γαιοκτήμονες αστοί είχαν δικαίωμα ψήφου. Για να εκτιμήσουμε αυτή τη διαφορά αρκεί να πούμε ότι ενώ στην Γαλλία ή στην Αγγλία την εποχή εκείνη είχε δικαίωμα ψήφου το 10% των ενήλικων ανδρών περίπου, στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ήταν περίπου 90%.

Το 1926 συντάχθηκε το «Σύνταγμα της τριακονταμελούς επιτροπής» το οποίο δεν ίσχυσε αφού συντάχθηκε νέο από αναθεωρητική βουλή που ψήφισε το «Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας» με το οποίο το πολίτευμα μετατρεπόταν σε αβασίλευτη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Το 1935 επανήρθε η μοναρχία με το σύνταγμα του 1864/1911 αλλά μετά την δικτατορία της 4 Αυγούστου 1936 έπαυσαν να ισχύουν ουσιώδεις διατάξεις του. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το σύνταγμα αναθεωρήθηκε το 1952.

Η δικτατορία της Χούντας των Συνταγματαρχών παρουσίασε νέο Σύνταγμα το 1968 το οποίο επικυρώθηκε στο δημοψήφισμα του ίδιου έτους και ένα νεώτερο το 1973 που επίσης επικυρώθηκε με δημοψήφισμα το 1973, το οποίο έπαυσε να έχει ισχύ με την πτώση της το 1974, οπότε μετά από το Δημοψήφισμα του 1974 που διεξάχθηκε τη 8η Δεκεμβρίου 1974, το πολίτευμα της Ελλάδας μετατράπηκε ξανά σε αβασίλευτη δημοκρατία και συντάχθηκε νέο σύνταγμα από την πέμπτη Αναθεωρητική Βουλή και τέθηκε σε ισχύ στις 11 Ιουνίου 1975, το οποίο ισχύει σήμερα όπως αναθεωρήθηκε το 1986, το 2001 και το 2008.

Δείτε επίσης

* Σύνταγμα της Ελλάδας
* Σύνταγμα του 1844
* Δημοψήφισμα για την κατάργηση της μοναρχίας
* Constitution laws
* τομέας Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ