HellenicaWorld

Φιλελευθερισμός είναι ένα σύνολο ιδεών ή ένα φιλοσοφικό ρεύμα που θέτει ως κύριο στόχο τη θρησκευτική, πολιτική ή οικονομική ελευθερία του ατόμου. Ο όρος όμως χρησιμοποιείται για διάφορες ιδεολογίες, οι οποίες δε συνδέονται απαραίτητα μεταξύ τους.

Στην Ελλάδα η λέξη είναι συνήθως συνδεδεμένη με τον καπιταλισμό (δείτε «Αντιθέσεις μεταξύ Ευρωπαϊκού και Αμερικανικού Φιλελευθερισμού» παρακάτω).

Οικονομικός Φιλελευθερισμός

Ο οικονομικός φιλελευθερισμός έχει ταυτισθεί με μείωση του κρατισμού, περιορισμό των παρεμβάσεων του κράτους στην οικονομία και απελευθέρωση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας από την γραφειοκρατία και τις ασφυκτικές διοικητικές ρυθμίσεις. Συνοψίζεται συνήθως στη φράση "laissez faire - laissez passer", που θεωρείται το βασικό σύνθημα του ελεύθερου εμπορίου.

Κοινωνικός Φιλελευθερισμός

Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός (social liberalism) έχει ταυτισθεί στην Ευρώπη με την υπεράσπιση όλων των ατομικών δικαιωμάτων που δεν ανήκουν στην οικονομική σφαίρα (Χωρισμός κράτους – εκκλησίας, αποποινικοποίηση της χρήσης των τοξικοεξαρτητικών ουσιών, αναγνώριση όλων των δικαιωμάτων στα ζευγάρια του ίδιου φύλου κ.α.).

Ο όρος «φιλελεύθερος» έχει διαφορετική έννοια στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στις ΗΠΑ ο όρος "φιλελευθερισμός" είναι πιο κοντά στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.

Αντιθέσεις μεταξύ "Ευρωπαϊκού" και "Αμερικανικού" τύπου Φιλελευθερισμού

Ανάμεσα στις δύο αυτές εκδοχές των φιλελευθέρων ιδεών υπάρχει μια καίρια αντίθεση:

Οι οπαδοί του ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού επιθυμούν την όσο το δυνατόν μικρότερη έκταση του κράτους και παρέμβαση αυτού στην οικονομική και κοινωνική ζωή, μικρότερη φορολογία, χαμηλότερες κρατικές δαπάνες, μικρότερες επιδοτήσεις και αυτές σε πραγματικά ευπαθείς ομάδες (προσωρινά ανέργων ή ανίκανων προς εργασία), αλλά και την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων οικονομικής ή μη φύσης (ποινικό και οικονομικό έγκλημα, ανεξιθρησκεία, σεξουαλικά δικαιώματα κ.λπ.). Θεωρούν ότι οι μεγάλες κρατικές δαπάνες συνεπάγονται κατασπατάληση πόρων, διαφθορά, συνδιαλλαγή πολιτικού με πολίτη και δημιουργία διογκωμένης κρατικοδίαιτης κομματοκρατίας, (δεν πιστεύουν στη λογική του "άγγελου που θα μας κυβερνήσει"), και κατά συνέπεια σταδιακή καθίζηση της παραγωγικότητας, του ανταγωνισμού και τελικά και της ίδιας της οικονομίας, με αποτέλεσμα τη σμίκρυνση της "πίτας" και τη μείωση του εισοδήματος όλων. Στο ίδιο πνεύμα, αντιτίθενται στην απευθείας κρατική οικονομική ενίσχυση των μεγάλων επιχειρήσεων και των τραπεζών (όπως π.χ. κατά την οικονομική κρίση του 2008/9 -την οποία θεωρούν απότοκο του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία-), που πιστεύουν ότι στρεβλώνει την πραγματική οικονομία.

Από την άλλη πλευρά, οι οπαδοί του αμερικανικού φιλελευθερισμού θεωρούν αναντικατάστατες τις μεγάλες κρατικές δαπάνες, διατεινόμενοι ότι παίζουν αναδιανεμητικό ρόλο υπέρ των πιο αδύναμων οικονομικά ομάδων και μειονοτήτων. Με αυτήν την έννοια ο αμερικανικός φιλελευθερισμός είναι πιο κοντά στις απόψεις της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, ενώ ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός είναι καθαρός οπαδός της ελεύθερης αγοράς και κοινωνίας. Ο κοινωνικός προσανατολισμός των δύο αυτών σχολών είναι σχεδόν αντιδιαμετρικός: από τη μία, η στήριξη της δημιουργικότητας και η άρνηση της παρέμβασης όταν δεν παραβιάζεται ο νόμος, ενώ από την άλλη η στήριξη των πιο «αδύναμων» μέσω της κρατικής δαπάνης.

Η διαφορά αυτή οφείλεται στις αιτίες που για κάθε ρεύμα περιορίζουν την ελευθερία του ατόμου. Για τον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό εχθρός της ελευθερίας είναι το κράτος, το οποίο περιορίζει την επιχειρηματική δραστηριότητα. Για τον αμερικανικό φιλελευθερισμό η ελευθερία του ατόμου δεν απειλείται από το κράτος, αλλά από τα μονοπώλια και την οικονομική ανισότητα.

Φιλελεύθεροι στοχαστές σαν τον Robert Nozick απορρίπτουν τον κοινωνικό φιλελευθερισμό όπως αυτός εκφράζεται στην Αμερική ως ψεύτικο φιλελευθερισμό. Για αυτούς το Κράτος δεν έχει δικαίωμα να επεμβαίνει στην οικονομία γιατί καταστρέφει την ελευθερία, αυτό-αναιρώντας έτσι αυτό που εκπροσωπεί ο όρος. Η ελευθερία, με βάση τις απόψεις αυτές, είναι μία και αδιαίρετη. Το ίδιο υποστηρίζεται πάντως και στις Η.Π.Α. από αρκετούς θεωρητικούς, όπως π.χ. ο νομπελίστας οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν.

"while liberals(*) are in favor of any sexual activity engaged in by two consenting adults, when these consenting adults engage in trade or exchange, the liberals step in to harass, cripple, restrict, or prohibit that trade. And yet both the consenting sexual activity and the trade are similar expressions of liberty in action." - Murrey Rothbard

(*) με τον αμερικανικό όρο