Ο Ιανός ήταν Βασιλιάς της Κύπρου από το 1398 μέχρι το 1432, οπότε και πέθανε. Γιος του βασιλιά της Κύπρου Ιακώβου Α' (1382-1398) και της Ελοΐζ ντε Μπράνσγουϊκ, ο πρωτότοκος από τα πολλά παιδιά τους, γεννήθηκε το 1374 στην πόλη Γένουα της Ιταλίας, όπου ο πατέρας του, πριν ακόμη γίνει βασιλιάς της Κύπρου, κρατιόταν αιχμάλωτος των Γενουατών. Η μητέρα του Ελοΐζ τον ονόμασε Ιανό, δίνοντάς του το όνομα του θεού, ο οποίος ήταν, σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, ο ιδρυτής της πόλης της Γένουας.

Νυμφεύτηκε δυο φορές. Πρώτη του σύζυγος ήταν η Ελοΐζ Βισκόντη και δεύτερη, μετά το θάνατο της Βισκόντη, ήταν η Καρλότα ντε Μπουρμπόν. Ο Ιανός απέκτησε πολλά παιδιά (πιθανώς 8), νόμιμα και μη. Πρωτότοκος γιος του ήταν ο διάδοχός του στο θρόνο βασιλιάς της Κύπρου Ιωάννης Β' (1432-1458).

Άνοδος στο θρόνο

Όταν ο πατέρας του Ιανού, Ιάκωβος, εκλέχθηκε βασιλιάς της Κύπρου, σύναψε συμφωνία με τους Γενουάτες που τον κρατούσαν αιχμάλωτο, με βάση την οποία η Γένουα αποκτούσε νέα σημαντικά εμπορικά και άλλα υπερπρονόμια στην Κύπρο. Μπόρεσε έτσι ν' απελευθερωθεί και να επιστρέψει στην Κύπρο για ν' ανέλθει στο θρόνο. Με απαίτηση όμως των Γενουατών, άφησε στην πόλη τους, ως όμηρο, το γιο του Ιανό και έστειλε στη Γένουα έναν ευγενή, τον Ιωάννη Μπαπίν, για να δρα ως κηδεμόνας του γιου του. Όπως σημειώνει ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, ο βασιλιάς Ιάκωβος επέβαλε στην Κύπρο ειδική φορολογία, αναγκάζοντας τόσο τους ευγενείς όσο και το λαό ν' αγοράσουν ποσότητες άλατος σύμφωνα με τις δυνατότητες του καθένα, προκειμένου να συγκεντρώσει μια ποσότητα χρημάτων που ανερχόταν σε 100.000 δουκάτα για να μπορέσει ν' απελευθερώσει το γιο του από τους Γενουάτες. Πράγματι, τούτο έγινε κατορθωτό κι ο Ιανός έφτασε στην Κύπρο τον Οκτώβρη του 1392, δηλαδή σε ηλικία 18 χρόνων.

Μετά το θάνατο του βασιλιά Ιακώβου Α' (9 Σεπτεμβρίου 1398), στο θρόνο της Κύπρου ανήλθε ο Ιανός, που ήταν τότε 24 χρόνων. Η επίσημη τελετή στέψης του έγινε στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία στις 11 Νοεμβρίου 1399.

Στρατηγική πολιτική και αντιπαραθέσεις

Όταν βασίλευε ο Ιανός, τα γνωστότερα και σημαντικότερα γεγονότα που συνέβησαν ήταν μια αποτυχημένη προσπάθεια ανακατάληψης της πόλης της Αμμοχώστου από τα χέρια των Γενουατών, η εισβολή στην Κύπρο των Σαρακηνών (Μαμελούκων), τους οποίους ο Ιανός αντιμετώπισε σε μεγάλη μάχη στη Χοιροκοιτία, και η επανάσταση του Κυπρίου δουλοπάροικου βασιλιά Αλέξη.

Αμμόχωστος και Κερύνεια

Η προσπάθεια ανακατάληψης της Αμμοχώστου έγινε στα 1402. Η πόλη βρισκόταν στα χέρια των Γενουατών από την εποχή της βασιλείας του Πέτρου Β', και συγκεκριμένα από το 1373, οπότε οι Γενουάτες είχαν εισβάλει στην Κύπρο. Στα 1402, διοικητής της Αμμοχώστου ήταν ο Γενουάτης Αντώνιος ντε Κάρκο που, σύμφωνα με όσα γράφει ο Αμάτι, ήταν ο νονός του βασιλιά Ιανού. Σύμφωνα με όσα γράφει ο Λεόντιος Μαχαιράς, ο βασιλιάς Ιανός συνωμότησε με έναν ιερωμένο, κάποιον αδελφό Γρηγόριο, που ήταν πνευματικός του Αντωνίου ντε Κάρκο, να παραδώσει στον Κύπριο βασιλιά την πόλη και σ' αντάλλαγμα να γίνει επίσκοπος Αμμοχώστου. Στη συνωμοσία είχαν αναμειχθεί και αρκετοί άλλοι, ανάμεσα στους οποίους και ο Πέτρος Μαχαιράς, αδελφός του Λεοντίου Μαχαιρά. Κατασκευάστηκαν κρυφά κλειδιά για τις πύλες της πόλης κι έγιναν και αρκετές άλλες ετοιμασίες για την κατάληψή της, σύμφωνα με συνωμοτικό σχέδιο που πρόβλεπε δολοφονία του Αντωνίου ντε Κάρκο από τον αδελφό Γρηγόριο και άνοιγμα των πυλών για να μπουν οι στρατιώτες του Ιανού. Την τελευταία όμως στιγμή το σχέδιο προδόθηκε, οι συνωμότες που ήταν μέσα στην Αμμόχωστο συνελήφθησαν και 28 απ' αυτούς εκτελέστηκαν, κι έτσι η Αμμόχωστος παρέμεινε στα χέρια των Γενουατών.

Η προσπάθεια του Ιανού να πάρει την Αμμόχωστο από τους Γενουάτες, οι οποίοι κρατούσαν και την πόλη της Κερύνειας, τον έφερε σε ρήξη μ' αυτούς και οι αψιμαχίες συνεχίστηκαν μέχρι τον επόμενο χρόνο. Το 1403 επισκέφτηκε την Κερύνεια ο κυβερνήτης της Γένουας Ζαν ντε Μενγκρέ, ο επονομαζόμενος Μπουσικό, πρώην στρατάρχης της Γαλλίας, ο οποίος είχε συνομιλίες με εκπρόσωπο του Ιανού, το Γεώργιο Μπίλι, οι οποίες και κατέληξαν σε συμφωνία. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν, αλλά οι δύο πόλεις παρέμειναν στα χέρια των Γενουατών.

Λίγο αργότερα, ο βασιλιάς Ιανός δοκίμασε πάλι να καταλάβει την Αμμόχωστο. Όπως λέει ο Μαχαιράς, επέβαλε στο λαό ειδικές φορολογίες, μάζεψε χρήματα αλλά έκοψε ο ίδιος κι άλλα[1], συγκέντρωσε στρατό και πολιορκητικά μηχανήματα και πολιόρκησε την Αμμόχωστο. Η πολιορκία αυτή κράτησε τρία χρόνια αλλά αποδείχτηκε μάταιη, επειδή οι προσβάσεις της πόλης από τη θάλασσα ήταν ανοικτές. Στα 1406, λύθηκε η πολιορκία της Αμμοχώστου. Στα 1408, οι Γενουάτες δοκίμασαν να καταλάβουν και τη Λεμεσό, αλλά αποκρούστηκαν.

Δύο χρόνια αργότερα, το 1410, η Κύπρος πλήγηκε και πάλι από επιδημίες. Ταυτόχρονα, κατά την περίοδο αυτή, το νησί υφίστατο επανειλημμένες επιδρομές ακρίδων, που προκαλούσαν τεράστιες καταστροφές στη γεωργία. Νέα μεγάλη επιδημία συνέβη στην Κύπρο και κατά τα έτη 1419-1420. Επιδημία ενέσκηψε και κατά τα έτη 1421-1422 κι απ' αυτήν πιθανότατα πέθανε η δεύτερη σύζυγος του Ιανού, βασίλισσα Καρλότα. Επειδή μάλιστα κι ο ίδιος ο βασιλιάς ασθενούσε σοβαρά, ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει ότι η νεκρή βασίλισσα μεταφέρθηκε κρυφά έξω από το παλάτι και οι νεκρώσιμες ψαλμωδίες άρχισαν, όταν η πομπή απομακρύνθηκε για να μην αντιληφθεί το γεγονός ο Ιανός. Η Καρλότα πέθανε στις 15 Ιαουαρίου 1422 και, σύμφωνα με μια πληροφορία, την ίδια μέρα πέθανε και η μητέρα του Ιανού, η Ελοΐζ ντε Μπράνσγουϊκ.

Σαρακηνοί-Μαμελούκοι

Στο μεταξύ, επειδή η Κύπρος εξακολουθούσε ν' αποτελεί μόνιμη βάση εξόρμησης πειρατών και τυχοδιωκτών που λεηλατούσαν, ύστερα από επιδρομές τα παράλια των γύρω από την Κύπρο χωρών, επανειλημμένες συνομιλίες είχαν γίνει μεταξύ του Ιανού και του σουλτάνου της Αιγύπτου μέσω εκπροσώπων τους. Ο Ιανός δεν μπόρεσε όμως, ή δε θέλησε, να εμποδίσει τις επιδρομές, κι αυτό στάθηκε η αφορμή για την εισβολή στην Κύπρο των Σαρακηνών. Στις επιδρομές αυτές, εξάλλου, ήταν αναμειγμένοι και Κύπριοι ευγενείς και αξιωματούχοι του βασιλείου, που πλούτιζαν από τα λάφυρα.

Ο σουλτάνος της Αιγύπτου, που ήταν τότε ο Μελέκ ελ Ασρόφ Μπαρσαβάχ, γνωστότερος με το όνομα Μπαρσμπάι (1421-1438), έστειλε κατά της Κύπρου στρατό επανειλημμένα: το 1424, μικρή δύναμη που χτύπησε τη Λεμεσό, το 1425 μεγαλύτερη δύναμη από καράβια και στρατό, που χτύπησαν αρχικά την Αμμόχωστο, η οποία και παραδόθηκε από τους Γενουάτες, και στη συνέχεια προχώρησαν προς τη Λάρνακα, όπου λεηλάτησαν και πυρπόλησαν όλη τη γύρω περιοχή μαζί με τα χωριά Κίτιο, Δρομολαξιά, Κελλιά, Αραδίππου, Αγρίνου. Από εκεί προχώρησαν προς τη Λεμεσό, την οποία επίσης λεηλάτησαν, αφού, χωρίς μεγάλη δυσκολία, κατέλαβαν το κάστρο της.

Μια αποτυχημένη προσπάθεια του σεΐχη της Δαμασκού έγινε την περίοδο αυτή, με σκοπό να επιτευχθεί ειρήνη. Ο Ιανός δε δέχτηκε ν' ακολουθήσει τις συμβουλές του, παρά την προειδοποίηση ότι ο σουλτάνος της Αιγύπτου ήταν πολύ ισχυρός και αποφασισμένος να καταστρέψει, αν χρειαζόταν, την Κύπρο.

Η μεγάλη επίθεση των Μαμελούκων έγινε το καλοκαίρι του 1426. Ο στρατός τους, αφού συγκεντρώθηκε στη Ροζέτα, έφτασε στο νησί με 180 πλοία κι αποβιβάστηκε στην περιοχή της Αβδήμου. Συναρχηγοί στην εκστρατεία αυτή ήταν ο Τανγκριβέρ Μωχαμέντ και ο Ινάλ ελ Κακιμί. Η στρατιωτική τους δύναμη ξεπερνούσε τις 3.000 άντρες και περιλάμβανε Μαμελούκους, Τούρκους και Άραβες. Η Λεμεσός κατελήφθη και πάλι. Ο Ιανός συγκέντρωσε το δικό του στρατό και κινήθηκε από τη Λευκωσία προς τη Λεμεσό. Είχε ήδη ζητήσει και βοήθεια από τις δυνάμεις της Ευρώπης, που όμως δεν ήρθε: οι μεν Γενουάτες ήταν εχθροί του, οι δε Βενετοί και λοιποί δεν ήθελαν να χαλάσουν τις εμπορικές και άλλες σχέσεις τους με το σουλτάνο.

Η αποφασιστική μεγάλη μάχη έγινε στην περιοχή της Χοιροκοιτίας στις 7 Ιουλίου 1426 και την περιγράφει παραστατικά στο Χρονικόν του ο Λεόντιος Μαχαιράς, ο οποίος ήταν και αυτόπτης μάρτυρας, μετέχοντας στη δύναμη του βασιλιά Ιανού. Οι κυπριακές δυνάμεις ηττήθηκαν κι ο ίδιος ο βασιλιάς συνελήφθη αιχμάλωτος και στάλθηκε στο σουλτάνο στο Κάιρο.

Μετά τη νίκη τους, οι Μαμελούκοι λεηλάτησαν ξανά τη Λάρνακα και στη συνέχεια την ίδια την πρωτεύουσα Λευκωσία. Η βασιλική οικογένεια κατέφυγε στην ισχυρά οχυρωμένη Κερύνεια και γλίτωσε. Οι εισβολείς, αφού πήραν πάρα πολλά λάφυρα καθώς και πλήθος αιχμαλώτων, αναχώρησαν από το νησί.

Επανάσταση των δουλοπάροικων

Η καταστροφή αυτή, που συμπλήρωσε τις προηγούμενες από τις επιδρομές, τις πολεμικές επιχειρήσεις του Ιανού κατά των Γενουατών, τις επιδημίες και τις εισβολές των ακρίδων, οδήγησε τους Κυπρίους δουλοπάροικους που ζούσαν σε συνθήκες πλήρους εξαθλίωσης, σε εξέγερση. Αρχηγός των επαναστατών Κυπρίων χωρικών ήταν ένας ονόματι Αλέξης, που ανακηρύχτηκε βασιλιάς στο Λευκόνοικο. Η επανάσταση φαίνεται ότι ήταν μεγάλης κλίμακας κι είχε υποστηριχτεί από το λαό, που εξέλεξε δικούς του αρχηγούς σε πολλά μέρη της Κύπρου (Λεμεσό, Λεύκα, Ορεινή, Περιστερώνα, Μόρφου και Λευκόνοικο).

Στο μεταξύ, ο Ιανός είχε δεχτεί ταπεινώσεις στο Κάιρο: αλυσοδεμένος και καβαλικεμένος πάνω σ' ένα γαϊδούρι χωρίς σαμάρι, οδηγήθηκε μπροστά στο σουλτάνο και υποχρεώθηκε να γονατίσει και να προσκυνήσει 9 φορές το χώμα που εκείνος πατούσε. Πίσω στην Κύπρο, οι ευγενείς και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας προσπαθούσαν ν' αντιμετωπίσουν την επανάσταση του Ρήγα Αλέξη και ταυτόχρονα άρχισαν τις προσπάθειες απελευθέρωσης του Ιανού. Με βοήθεια από την Ευρώπη, η επανάσταση των χωρικών κατεστάλη μετά από 10 περίπου μήνες. Ο ίδιος ο αρχηγός των επαναστατών συνελήφθη αιχμάλωτος. Αφού πέρασε τρομερά βασανιστήρια, εκτελέστηκε στη Λευκωσία στις 12 Μαΐου 1427, την ίδια μέρα που ο βασιλιάς Ιανός έφτασε στην Πάφο από το Κάιρο.

Η απελευθέρωση του Ιανού επιτεύχθηκε ύστερα από μεσολάβηση των Ευρωπαίων, οι οποίοι και συνεισέφεραν για να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα λύτρα. Πολλοί Κύπριοι ευγενείς έδωσαν επίσης χρήματα, γιατί η συμφωνία που είχε γίνει πρόβλεπε καταβολή λύτρων ύψους 200.000 δουκάτων. Ακόμη, έπρεπε η Κύπρος να καταβάλλει στο σουλτάνο ετήσιο φόρο που ανερχόταν σε 5.000 δουκάτα. Ο φόρος αυτός συνέχισε να καταβάλλεται και μετά το θάνατο του Ιανού, μέχρι και το τέλος της φραγκοκρατίας και αργότερα. Μαζί με τον Ιανό μπόρεσαν να εξαγοράσουν την ελευθερία τους και μερικοί από τους λοιπούς αιχμαλώτους, των οποίων οι οικογένειες μπόρεσαν να βρουν χρήματα. Άλλοι παρέμειναν αιχμάλωτοι και πουλήθηκαν ως σκλάβοι.

Ο Ιανός χαρακτηρίζεται από το Λεόντιο Μαχαιρά ως σοφός, δυνατός και έμορφος άνθρωπος και καλός. Τις συνεχείς αποτυχίες του, τις δικαιολογεί, γράφοντας ότι οι ευγενείς δεν τον άφηναν να κάνει αυτά που ήθελε και τον εμπόδιζαν: ...και η βουλή του δεν αφήκεν να ποίση τις ορεξείς του, και εξηλώνναν τον....

Μετά την αιχμαλωσία του από τους Σαρακηνούς, αισθανόταν τρομερά πικραμένος. Αφού παρέμεινε στο κρεβάτι, παράλυτος από ημιπληγία για ένα περίπου χρόνο, πέθανε στις 10 Ιουνίου 1432.

Παραπομπές

1. ↑ Lot 318: Medieval Coins, Janus

Βασίλειο της Κύπρου

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

<@=@=@>