<===---+---===>

Τη νύχτα της 20ης προς 21η Απριλίου 1967 εκδηλώθηκε το στρατιωτικό πραξικόπημα. Η αναποφασιστηκότητα του Κωνσταντίνου τη νύχτα του πραξικοπήματος αντικατοπτρίζεται στις τηλεφωνικές συνομιλίες του από τα θερινά Ανάκτορα του Τατοΐου, όπου διέμενε. Στις 2.30, ξύπνησε από το τηλεφώνημα του Αθανάσιου Σπανίδη, απόστρατου ναυάρχου, ο οποίος βρισκόταν στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Ο Σπανίδης, αφού ενημέρωσε το Βασιλιά για τα γεγονότα, εισηγήθηκε απόπλου του στόλου για την Κρήτη και το σχηματισμό εκεί νόμιμης κυβέρνησης. Στη συνέχεια τηλεφώνησε στον Κωνταντίνο ο υπουργός Δημοσίας Τάξεως, Γεώργιος Ράλλης, από το κέντρο αμέσου δράσεως της Χωροφυλακής, στο Μαρούσι. Και αυτός με τη σειρά του εισηγήθηκε να μετακινηθούν από την επαρχία νομιμόφρονες στρατιωτικές δυνάμεις κυρίως της αεροπορίας, όπου οι κινηματίες δεν είχαν ερείσματα, όσο υπήρχε ακόμη χρόνος. Και στις δύο περιπτώσεις ήταν κατηγορηματικά αντίθετος, θέλοντας να αποφύγει την αιματοχυσία και να μάθει τα κίνητρα των πραξικοπηματιών.

Αντίθετα, ακολούθησε τη συμβουλή του τρίτου συνομιλητή του, Σπύρου Μαρκεζίνη, αρχηγού ενός μικρού συντηρητικού κόμματος, να επιδιώξει τη συνδιαλλαγεί μαζί τους. Έτσι, όταν στις 5.30 το πρωί δέχτηκε τους επικεφαλής, Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακό και Νικόλαο Μακαρέζο, οι συνομιλίες του ήταν διαπραγματευτικού χαρακτήρα και περιορίστηκαν στη σύνθεση της νέας δικτατορικής κυβέρνησης, γνωστής ως η Χούντα των Συνταγματαρχών. Την ημέρα εκείνη στο Πεντάγωνο φέρεται να είπε στους πραξικοπηματίες: "Είμαι βέβαιος πως ό,τι εκάνατε, το εκάνατε για να σώσετε την χώραν", υπονοώντας την πιθανή εκλογική νίκη του Γ. Παπανδρέου στις επερχόμενες εκλογές. Στην προσφώνησή του της 26ης Απριλίου 1967, για το νέο καθεστώς της Χούντας των Συνταγματαρχών δήλωσε: "Είμαι βέβαιος ότι με την ευχήν του Θεού, με την προσπάθειαν υμών και προπαντός με την βοήθειαν του λαού, θα επιτευχθή ταχέως η οργάνωσις Κράτους Δικαίου, μιας αληθούς και υγιούς Δημοκρατίας".

Η συνεργασία του ο Κωνσταντίνου με τους πραξικοπηματίες θεωρήθηκε αργότερα από πολλούς, αλλά και από τον ίδιο (όπως ανέφερε σε πρόσφατη συνεντευξη που έδωσε στον Θ. Λάλλα) ως τεράστιο λάθος, δεδομένου ότι το στρατιωτικό καθεστώς κατέστη σύντομα τυραννικό και λαομίσητο.

Στις 13 Δεκεμβρίου ο Βασιλιάς συνοδευόμενος από μέλη της οικογένειάς του και τον Πρωθυπουργό Κ. Κόλλια, αποπειράθηκε πραξικόπημα. Διέφυγε από την Αθήνα προς την Καβάλα και προσπάθησε να αναλάβει την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων με στόχο την ανατροπή της δικτατορίας. Αλλά ενώ το Ναυτικό και η Αεροπορία συντάχτηκαν μαζί του ο Στρατός παρέμεινε πιστός στη Χούντα και το πραξικόπημα κατέρρευσε, αναγκάζοντας τον Κωνσταντίνο να διαφύγει μαζί με όσους τον συνόδευαν στη Ρώμη. Αμέσως μετά ο Παπαδόπουλος ανέλαβε Πρωθυπουργός, διορίζοντας το στρατηγό Γεώργιο Ζωιτάκη Αντιβασιλέα.

Αφού εγκατέλειψε την Ελλάδα, ο Κωνσταντίνος θέλησε αρχικά να αποστασιοποιηθεί από τους συνταγματάρχες. Δήλωνε επανειλημμένως ότι πλαστογράφησαν την υπογραφή του και ότι τον εκβίαζαν απειλώντας τον για τη ζωή των μελών της οικογένειάς του. Επίσης δήλωνε ότι εξέφρασε εξ' αρχής την αντίθεσή του στο πραξικόπημα ποζάροντας συνοφρυωμένος στη φωτογραφία ορκωμοσίας της χουντικής κυβέρνησης, σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική του να ποζάρει χαμογελαστός, και ότι μέσω αυτής της φωτογραφίας έστελνε το μήνυμα της δυσαρέσκειάς του στον ελληνικό λαό.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η αρχική δυσφορία του Κωνσταντίνου προς τους πραξικοπηματίες, οφειλόνταν στο γεγονός ότι εμπόδισαν στην πραγματοποίηση άλλου πραξικοπήματος, σχεδιασμένου να εκτελεστεί από τους στρατηγούς και στο οποίο ο Κωνσταντίνος θα είχε μεγαλύτερο έλεγχο. Ο στρατηγός Σόλων Γκίκας, ιδρυτής του ΙΔΕΑ και υπουργός Δημοσίας Τάξεως στην κυβέρνηση Καραμανλή, το 1974 ανέφερε: «Οι στρατηγοί ετοίμαζαν το δικό τους πραξικόπημα... που θα γινόταν για λογαριασμό του βασιλέως και των συντηρητικών». Αλλωστε, ο ίδιος ο Κωνσταντίνος τον Οκτώβριο του 1966 είχε πει: «Είμαι έτοιμος να αναστείλω μερικά άρθρα του Συντάγματος, αν χρειασθή ­ δηλαδή, αν χρειασθή κατά την γνώμη μου, θα το κάνω για να σώσω την Ελλάδα».

Από την άλλη μεριά, εξακολούθησε να εισπράττει τη βασιλική επιχορήγηση έως το 1973 και επιπλέον απέστειλε στον Γ.Παπαδόπουλο συγχαρητήριο τηλεγράφημα "επί τη διασώσει", μετά την αποτυχημένη απόπειρα εναντίον του από τον Αλέκο Παναγούλη. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους η χούντα διαπραγματεύτηκε με τον Κωνσταντίνο μέσω μεσαζόντων τους όρους για να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αλλά ο Κωνσταντίνος επέμενε στην πλήρη αποκατάσταση των συνταγματικών δικαιωμάτων του ως προϋπόθεση, γεγονός, που δεν έβρισκε σύμφωνο τον Παπαδόπουλο. Αντ' αυτού το καθεστώς εκπόνησε ένα νέο Σύνταγμα τον Νοέμβριο του 1968, που διατήρησε το θεσμό της μοναρχίας αλλά τον απογύμνωσε της ισχύος του και προέβλεπε μόνιμη αντιβασιλεία έως ότου επέλεγε να δεχτεί ο Κωνσταντίνος τη νέα κατάσταση. Αυτό συνεχίστηκε έως το 1972, όταν ο Παπαδόπουλος απομάκρυνε το Ζωιτάκη και έγινε ο ίδιος Αντιβασιλέας.

Στις 3 Ιουλίου 2006 η εφημερίδα Ελευθεροτυπία δημοσίευσε σημαντικά νέα στοιχεία[1] που αποδεικνύουν ότι η εικόνα του βασιλέα που μάχεται στην εξορία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην πατρίδα του και τηρεί εχθρική στάση προς τους πραξικοπηματίες είναι ένας μύθος. Αυτό το μύθο, μαζί με τον ισχυρισμό ότι τον εκλιπαρούσε η χούντα να επιστρέψει αλλά αυτός αρνιόταν, καλλιεργεί συστηματικά μέχρι σήμερα και ο ίδιος ο τέως βασιλιάς σε συνεντεύξεις του. Τα νέα στοιχεία, που προέρχονται από τις αποχαρακτηρισμένες αναφορές Γερμανών και Αμερικανών αξιωματούχων προς τα προϊστάμενα υπουργεία των χωρών τους και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση, δείχνουν αντίθετα ένα Κωνσταντίνο που δέχεται να επιστρέψει υπό οποιουσδήποτε όρους. Τα έγγραφα ερευνήθηκαν συστηματικά από τον καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης Μόενς Πελτ στη μελέτη του Προσδένοντας την Ελλάδα στη Δύση (Tying Greece to the West)[2] και σε αυτή τη μελέτη βασίζεται και το σχετικό άρθρο της Ελευθεροτυπίας. Από τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα προκύπτει ότι ο Κωνσταντίνος προσπαθούσε να επικοινωνήσει με τη χούντα και ιδιαίτερα με τον Παπαδόπουλο μέσω του Γερμανού και του Αμερικανού πρέσβη στην Ελλάδα για να καταστήσει σαφές ότι:

Ήταν πρόθυμος να επιστρέψει άνευ όρων στην Ελλάδα και να συγκυβερνήσει με τους πραξικοπηματίες. Δεχόταν μάλιστα, όταν επιστρέψει, να τεθεί υπό εικοσιτετράωρη καθημερινή επιτήρηση από ανθρώπους έμπιστους της χούντας.

Ήταν αντίθετος με κάθε διεθνή πίεση προς τη χούντα για αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών. Στις πιέσεις αυτές συμπεριλαμβάνονταν η αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης και η διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Ο Κωνσταντίνος προσφερόταν μάλιστα να εργαστεί για την αναστολή κάθε διεθνούς κριτικής εναντίον της επανάληψης της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας. Χαρακτήρισε «αντιπατριωτική πράξη» κάθε τέτοια κριτική από Έλληνες.

Αποδεχόταν το χουντικό Σύνταγμα του 1968 και το θεωρούσε ως ένα ικανοποιητικό πλαίσιο άσκησης των πολιτικών ελευθεριών.

Δεν σκόπευε να αποκαταστήσει τους αξιωματικούς που είχαν υποστηρίξει τον ίδιο στο λεγόμενο αντιπραξικόπημα του Δεκεμβρίου 1967.

Επιδίωκε συνάντηση με τον Παπαδόπουλο εκτός Ελλάδας για το διακανονισμό της επιστροφής του.

Μέχρι το 1973 το στρατιωτικό καθεστώς είχε καταστεί ανυπόφορο, και το Μάιο ανώτεροι αξιωματικοί του, κατά ένα μεγάλο μέρος φιλοβασιλικού, Ελληνικού Ναυτικού, οργάνωσαν ένα νέο πραξικόπημα, στο οποίο δεν αναμείχθηκε ο Κωνσταντίνος. Ο Παπαδόπουλος εκδικούμενος προέβη στην ανακήρυξη της Ελλάδας σε "Προεδρική Δημοκρατία", απόφαση που επιβεβαιώθηκε από ένα δημοψήφισμα τον Ιούλιο. Πριν το δημοψήφισμα εκδηλώθηκε μεγάλη εκστρατεία της δικτατορίας υπέρ του ΝΑΙ (εναντίον δηλαδή της μοναρχίας). Ο Παπαδόπουλος ανέλαβε καθήκοντα Προέδρου διορίζοντας ταυτόχρονα μία κυβέρνηση πολιτικών προσώπων με επικεφαλής τον παλαιό αρχηγό του Κόμματος των Προοδευτικών Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, σκοπεύοντας σε φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος. Το Νοέμβριο όμως του 1973, μετά τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου, ο Παπαδόπουλος ανατράπηκε από τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη, τον αποκαλούμενο "αόρατο δικτάτορα", και στη θέση του τοποθετήθηκε ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης.

Η Έκπτωση από το Θρόνο και η λύση του πολιτειακού

Η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 και τα επακόλουθα γεγονότα οδήγησαν στην πτώση της δικτατορίας και την επιστροφή στην Ελλάδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος ανέλαβε την πρωθυπουργία. Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ετέθη σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 εξαιρουμένων των διατάξεων για τη μορφή του πολιτεύματος. Μετά τη νίκη του στις εκλογές του Νοεμβρίου ο Καραμανλής ανήγγειλε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για τη λύση του πολιτειακού. Ο ίδιος ως αρχηγός της συντηρητικής παράταξης, που παραδοσιακά στήριζε τη μοναρχία, δεν έκανε καμία κίνηση υπέρ του Κωνσταντίνου. Αντίθετα μάλιστα, σε τηλεφωνική συνομιλία του με τον Κωνσταντίνο, από το Παρίσι, λίγες ώρες πριν ο ίδιος επιστρέψει στην Ελλάδα, τον αποθάρρυνε να πράξει το ίδιο, βεβαιώνοντάς τον ότι θα τον καλούσε προσωπικά, όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν. Η πρόσκληση αυτή όμως δεν έγινε ποτε, γεγονός που όχι μόνο απογοήτευσε τον Κωνσταντίνο, αλλά και να φέρεται ότι έχει εκφράσει πολλές φορές τα επόμενα χρόνια ότι εξαπατήθηκε από τον Καραμανλή. Γεγονός όμως είναι ότι δεν του απαγορεύτηκε η επιστροφή στην Ελλάδα πριν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, ο ίδιος όμως προτίμησε να απευθυνθεί στον ελληνικό λαό μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος.

Οι Έλληνες πολίτες ψήφισαν αναφανδόν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, τιμωρώντας τον Κωνσταντίνο για την συνεργασία του με τους χουντικούς συνταγματάρχες, την απροθυμία του να αποκόψει τους δεσμούς του με τη Χούντα κατά την παραμονή του στο εξωτερικό καθώς και την αποπομπή του Γεωργίου Παπανδρέου, η οποία οδήγησε στην δικτατορία και την εθνική τραγωδία της Κύπρου. Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, η αβασίλευτη δημοκρατία συγκέντρωσε μεγάλη πλειοψηφία 69,2% έναντι 30,7% της βασιλευομένης. Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Κωνσταντίνος Καραμανλής φέρεται να δήλωσε ότι: "Ένα καρκίνωμα αποκόπηκε σήμερα από το σώμα του έθνους".

Η Βασιλική Περιουσία και οι δικαστικές προσφυγές του τέως βασιλιά κατά του Ελληνικού Δημοσίου