Ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης (περ. 1518 - περ. 1572˙ στις πηγές αναφέρεται ως Francesco Londarit, Franciscus Londariti, Leondaryti, Londaretus, Londaratus ή Londaritus) ήταν κρητικός αναγεννησιακός συνθέτης δυτικής μουσικής και βαρύτονος (contralto). Στοιχεία για τη ζωή και το έργο του έγιναν γνωστά μόλις τη δεκαετία του 1980, μετά από έρευνες του ιστορικού και φιλόλογου Νικόλαου Μ. Παναγιωτάκη στα βενετικά κρατικά αρχεία του Χάνδακα (σημ. Ηράκλειο) και σε άλλες συναφείς αρχειακές πηγές.

Τα νεανικά χρόνια

Ο Λεονταρίτης γεννήθηκε στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα το αργότερο το 1518, σε μια εποχή κατά την οποία η σύζευξη ελληνοβυζαντινού και ιταλικού αναγεννησιακού πολιτισμού είχε οδηγήσει τις εικαστικές τέχνες και τη λογοτεχνία σε σημαντική άνθιση. Ο Λεονταρίτης ήταν Έλληνας από πλούσια αστική οικογένεια πελοποννησιακής καταγωγής, καθολικός στο θρήσκευμα και προικισμένος με εξαίσια φωνή. Μητρική του γλώσσα ήταν τα ελληνικά. Μεγάλωσε στο περιβάλλον του καθεδρικού ναού της καθολικής αρχιεπισκοπής Κρήτης, τον Άγιο Τίτο του Χάνδακα, όπου ο πατέρας του Νικόλαος Λεονταρίτης υπηρετούσε ως καθολικός ιερέας, θησαυράριος (thesaurarius) και εφημέριος του Βενετού δούκα της Κρήτης. Ο Φραγκίσκος ήταν ο δεύτερος καρπός της παράνομης, για ένα καθολικό ιερέα, σχέσης του πατέρα του με τη Μαρία Σιμιλινοπούλα, γόνο ελληνορθόδοξης οικογένειας κατώτερης τάξης, την οποία όμως ο Νικόλαος Λεονταρίτης δεν εγκατέλειψε. Ο αδελφός του Φραγκίσκου Γεώργιος σταδιοδρόμησε στο δικαστικό κλάδο.

Ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης έγινε κληρικός κατώτερης βαθμίδας σε νεαρότατη ηλικία και έμμισθος οργανίστας του ναού του Αγίου Τίτου. Λόγω της φροντίδας του πατέρα του και των συναναστροφών της οικογένειάς του με υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, αλλά και λόγω της ιδιαίτερης καλλιτεχνικής του αξίας, κατάφερε τελικά να υπερπηδήσει τα εμπόδια που αντιμετώπιζε κάθε νόθος γιος ιερέα στην κοινωνική και εκκλησιαστική σταδιοδρομία και να χειροτονηθεί ο ίδιος ιερέας. Του απονεμήθηκε επίσης ο τιμητικός τίτλος του αποστολικού πρωτονοταρίου. Ανέλαβε, μεταξύ άλλων, τα αξιώματα του κανονικού Σητείας (1537), του κανονικού της καθολικής αρχιεπισκοπής Κρήτης και του δεκάνου της επισκοπής Χερσονήσου, αξιώματα που συνδέονταν με μεγάλη κτηματική περιουσία, υψηλά αγροτικά εισοδήματα και προσβάσεις σε ανώτατα κλιμάκια της λατινικής εκκλησιαστικής ιεραρχίας και της βενετικής κρατικής διοίκησης. Ωστόσο η οικονομική δυσπραγία, τα χρέη και οι δικαστικές διαμάχες δεν έλειψαν από τη ζωή του. Η διαχειριστική ανικανότητα, η ανευθυνότητα και η έλλειψη τιμιότητας φαίνεται πως ήταν τόσο σημαντικά στοιχεία του χαρακτήρα του, όσο και η μουσικότητα και η καλλιτεχνική του φύση. Μια άλλη πηγή βασάνων στη ζωή του ήταν η συμπάθειά του προς τις ιδέες της Μεταρρύθμισης, με τις οποίες ήλθε σε επαφή τόσο στη γενέτειρά του, όσο και στις ευρωπαϊκές πόλεις, όπου εγκαταστάθηκε κατά καιρούς.

Για τις μουσικές του σπουδές δεν διαθέτουμε παρά ελάχιστα στοιχεία. Δεν αποκλείεται να σπούδασε την τέχνη της δυτικής πολυφωνίας στη Ρώμη κατά τη χρυσή εποχή των παπικών χορωδιών και των μεγάλων συνθετών Ορλάντο ντι Λάσσο (Orlando di Lasso) και Τζοβάνι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα (Giovanni Pierluigi da Palestrina). Υπάρχουν μαρτυρίες και για συναναστροφή του με το δάσκαλο της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής Ιλαρίωνα Σωτήρχο.

Πρώτη παραμονή στη Βενετία

Ήδη με μεγάλη φήμη ως μουσικός, ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης εγκατέλειψε το 1549 το Χάνδακα αφήνοντας τη διαχείρηση της περιουσίας του σε πληρεξούσιους επιτρόπους. Το παρωνύμιο Il Greco θα τον συνόδευε στο εξής στα μουσικά κέντρα της αναγεννησιακής Ευρώπης, όπως το El Greco θα συνόδευε το ζωγράφο Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Αρχικά ο Λεονταρίτης εγκαταστάθηκε στη Βενετία την εποχή που άρχιζε η ανάπτυξη της λεγόμενης Βενετσιάνικης Σχολής στη μουσική, μια πρωτοποριακή σχολή με πανευρωπαϊκή αντινοβολία. Προσλήφθηκε ως έμμισθος χορωδός (cantore) στην περίφημη χορωδία του δουκικού ναού του Αγίου Μάρκου με παρέμβαση του ίδιου του δόγη και μισθό 50 δουκάτων το χρόνο, που σύντομα αυξήθηκαν σε 60. Εκεί ο Λεονταρίτης υπηρέτησε υπό τη διεύθυνση του Φλαμανδού συνθέτη και αρχιμουσικού Αντριάν Βιλαέρτ (Adriaen Willaert), του ιδρυτή της Βενετσιάνικης Σχολής. Η θέση του Λεονταρίτη σε μια χορωδία που απαρτιζόταν από επαγγελματίες μουσικούς υψηλού κύρους του εξασφάλισε μεγάλη προβολή στη βενετική αριστοκρατία. Συχνά δεχόταν προσκλήσεις για συναυλίες σε παλάτια Βενετών πατρικίων, όπως του Antonio Zantani. Τα παλάτια αυτά ήταν σημαντικές εστίες καλλιέργειας των γραμμάτων, των τεχνών και ιδιαίτερα της μουσικής. Ποικίλες αναφορές συγκαταλέγουν το Λεονταρίτη στους επιφανέστερους μουσικούς της Βενετίας.

Το 1552 τιμωρήθηκε με προσωρινή έκπτωση από την ιερατική του ιδιότητα για κάποιο σοβαρό παράπτωμα, που πιθανολογείται ότι ήταν ανθρωποκτονία. Του επιβλήθηκε μάλιστα και αφορισμός, τον οποίο όμως κατάφερε να άρει στο Βατικανό το 1555. Το 1556 αναγκάστηκε μάλλον να παραιτηθεί από τη χορωδία του Αγίου Μάρκου και μετακόμισε στην Πάδοβα, όπου δούλεψε για λίγο στη χορωδία του καθεδρικού ναού. Στα τέλη του 1561, ίσως λόγω και της συμπάθειάς του προς τις ιδέες της Μεταρρύθμισης, εγκατέλειψε τελικά την περιοχή του Veneto και εγκαταστάθηκε σε ένα άλλο σημαντικό μουσικό κέντρο της εποχής, την αυλή του φιλότεχνου και φιλόμουσου δούκα Αλβέρτου Ε΄ στο Μόναχο. Καθοριστική για τη σύνδεση του Λεονταρίτη με τη βαυαρική αυλή ήταν πιθανότατα η γνωριμία του με τον Φλαμανδό αρχαιοπώλη, εκδότη και στιχουργό Nicolaus Stopius (De Stoop) και, μέσω αυτού, με τον Γερμανό Johann Jakob Fugger του γνωστού εμπορικού και τραπεζικού οίκου των Fugger.

Η περίοδος του Μονάχου