Synepeiai Palaias Istorias 1

Αι Συνέπειαι της Παλαιάς Ιστορίας: Μέρος Α'

	Διήγημα Γεώργιος Βιζυηνός Ἐσπούδαζον κατὰ τὸν χρόνον ἐκεῖνον ἐν Γοττίγγῃ, μικρᾷ τοῦ Ἀννοβέρου πόλει, ἡ ὁποία ὅσον εἶναι ἀφανὴς καὶ ἀσήμαντος ὑπὸ πᾶσαν ἄλλην ἔποψιν, τόσον περιφανὴς καὶ ἔνδοξος εἶναι διὰ τὴν Αὐγουσταίαν αὐτῆς Ἀκαδημίαν. Διότι εἰς τὸ πνευματικὸν στερέωμα ταύτης ἀνέτειλαν ἄλλοτε καὶ σελαγίζουσιν ἔτι καὶ σήμερον, οἱ τηλαυγέστεροι ἀστέρες τῆς γερμανικῆς ἐπιστήμης. Τὸν πρῶτον ἐν Γερμανίᾳ χειμῶνά μου τὸν εἶχον διέλθει ἐν πέντε σισύραις ἐγκεκορδυλημένος, καὶ ὅμως πάντοτε ῥιγῶν καὶ χουχουλίζων. Καὶ παρακαλῶ τὸν Ἀθηναῖον ἀναγνώστην μου νὰ μὴ μὲ περιγελάσῃ διὰ τὴν ἐξομολόγησιν. Ἂς ἐπιφυλάξῃ τὸ ἀττικὸν ἅλας ὅπως ἁλατίσῃ τὰς εὐφυολογίας του, ὅταν δοθῇ καὶ εἰς αὐτὸν ἡ εὐχάριστος εὐκαιρία νὰ ζήσῃ, ἔστω καὶ ἐπί τινας ἑβδομάδας, ἐν θερμοκρασία 32°, λέγω τριάκοντα δύο βαθμῶν Ῥεωμύρου, οὐχὶ ὑπέρ, παρακαλῶ, ἀλλ’ ὑπὸ τὸ μηδενικόν˙ νὰ ἰδῇ τὴν ὑγρασίαν τοῦ ἀέρος ἐπικαθημένην ἐπὶ τῶν ὑέλων καὶ τῶν μεταλλίνων ἐλασμάτων τῆς οἰκίας εἰς παχέα στρώματα θαυμαστῶν μυριοσχήμων ἀποκρυσταλλώσεων˙ ν’ ἀκούσῃ τὴν χιόνα τρίζουσαν ὑπὸ τὰ βήματά του, ὡς ἐὰν συνίστατο ἐκ σκληρῶν αἰχμηρῶν ἠχηρῶν ῥινισμάτων χαλύβδου˙ νὰ παχνισθῇ καθ’ ὅλον του τὸ σῶμα ὡς μυλωθρὸς ἀλευρωμένος ὑπὸ τῆς ἐπὶ τῶν ἐνδυμάτων αὐτοῦ παγωνούσης ἀδήλου του διαπνοῆς˙ νὰ ἰδῇ τὰ ἀπὸ τοῦ μύστακος αὐτοῦ κρεμάμενα κρύσταλλα, λαμβάνοντα τὸ σχῆμα καὶ τὰς διαστάσεις, ἃς ἔσχον κατὰ τὸν παρελθόντα χειμῶνα ἐν Ἀθήναις αἱ ὑπὸ τῶν νεροχυτῶν καὶ τῶν ἀκροκεράμων κρεμασθεῖσαι ῥαβδοκρύσταλλοι, καὶ τότε ἂς ἔλθῃ νὰ τὰ ’ποῦμεν. Ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν τοῦ παρ’ ἡμῖν καύσωνος, κ’ ἐγὼ εὗρον ἄλλοτε αὐθάδεις λόγους, ὅπως περιπαίξω ἕνα ἐλέῳ Θεοῦ ποιητήν, διὰ τὰς παρὰ φύσιν, ὡς ἐνόμιζον, ὑπερβολὰς αὐτοῦ περὶ ψύχους. Ἀλλὰ κατὰ τὸν χειμῶνα ἐκεῖνον τοῦ 187... ἐν Γοττίγγῃ ἐκατάλαβα μὲ τὸ παραπάνω τί ἐστι τὸ θρυλλούμενον: νὰ παγώσῃ ἡ ἀναπνοὴ στὸ στόμα σου. Διότι τὸ φοβερὸν ἐκεῖνο ψῦχος ἐπάγωσε τὴν ἐδικήν μου ἀναπνοὴν ὄχι πλέον εἰς τὸ στόμα, ἀλλ’ εἰς αὐτοὺς τοὺς πνεύμονάς μου! Καὶ ὅταν ἦλθε καὶ παρῆλθεν ἡ ἐπιοῦσα ἄνοιξις, καὶ ὅταν ὑπερεμέσησε τὸ θέρος, ἐγὼ ἀκόμη ἔβηχον, ἔβηχον, ἔβηχον! Τέλος ἐπέστησαν οἱ πνιγηροὶ τοῦ Αὐγούστου καύσωνες, καὶ τὸ κακὸν ἤρχισε νὰ ἀναλυώνῃ. Ἀλλ’ ὁ κονιορτός, αἱ κακαὶ ἀναθυμιάσεις τῶν ἀθηναϊζόντων ἔτι δρόμων τῆς πενιχρᾶς Γοττίγγης δὲν ἦσαν πολὺ κατάλληλοι πρὸς ἐπίσπευσιν τῆς ἐντελοῦς θεραπείας. Διὰ τοῦτο ἐκρίθη ἀναγκαῖον ν’ ἀλλάξω κλίμα. Ἰατρός μου ἦτον τότε ὁ — μακαρίτης τώρα — αὐλοσύμβουλος Herr H*, γέρων ὁμηρoμαθέστατος καὶ (κατὰ τοὺς φιλολόγους διὰ τοῦτο) διασημότατος τῶν ἐν Γερμανίᾳ παθολόγων, διευθυντὴς τῆς πολυκλινικῆς, καθηγητής, κτλ., κτλ., πρὸ πάντων ὅμως περίφημος ὡς συγγραφεὺς τῆς γνωστῆς Φυσιολογικῆς Παθολογίας τῶν Νεύρων, περὶ τὴν σπουδὴν τῶν ὁποίων εἶχεν ἀφιερώσει ὅλον αὐτοῦ τὸν βίον. Ἡ εἰδικότης του αὕτη περὶ τὰ νεῦρα ἐγένετο κυρίως ἀφορμὴ τῆς στενῆς ἡμῶν γνωριμίας, ὄχι μόνον διότι ἡ βήξ μου εἶχε καταντήσει ἓν εἶδος νευρικοῦ πάθους, ἀλλὰ καὶ διότι ἡ ἐπιστήμη του συνείχετο στενώτατα μὲ τὰς εἰδικὰς ψυχολογικὰς σπουδάς μου. «Πᾶν ἄλλο πάθοςα»,ἔλεγεν, ὅτε πρῶτον τὸν ἐπεσκέφθην μὲ ἓν συστατικὸν τοῦ ἀειμνήστου διδασκάλου Η. Lotze, «δὲν μᾶς σχετίζει εἰ μὴ μὲ τὸ σῶμα, τουτέστι τὴν ὕλην. Ἡ θεραπευτική μας ἑπομένως δὲν βασίζεται παρὰ μόνον ἐπὶ τῶν ζωϊκῶν, ἤγουν μηχανικῶν, χημικῶν, φυσιολογικῶν δυνάμεων τῆς ὕλης. Ἄλλως ἔχει τὸ πρᾶγμα διὰ τὰς ἀσθενείας τῶν νεύρων. Αἱ νευρικαὶ ἀσθένειαι εἶναι εἰδικαί, ἢ τοὐλάχιστον, κατὰ τὸν διδάσκαλόν σου, συνοδεύονται μὲ σχετικὰς ἀσθενείας τῆς ψυχῆς. Ἑπομένως ἡ θεραπευτική μας μέθοδος δὲν εἰμπορεῖ νὰ κάμῃ τοὺς ὑπολογισμοὺς αὐτῆς ἄνευ τῆς συνεπικουρίας τοῦ ἀγνώστου τούτου παράγοντος Ψ, τουτέστι τῆς ψυχῆς. Τί φυσικώτερον λοιπὸν παρὰ νὰ συμπροσδοκᾷ κανεὶς παρ’ ἡμῶν, ὅπως ἀνακαλύψωμεν ἐν τοῖς τελικοῖς ἐξαγομένοις τῶν ὑπολογισμῶν μας, ἂν ὄχι ὅλην τὴν φύσιν τοῦ ἀγνώστου τούτου Ψ, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ὅλας αὐτοῦ τὰς ἰδιότητας; Καὶ ἂν ὄχι ὅλας διὰ μιᾶς, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ὀλίγον κατ’ ὀλίγον; Διὰ τοῦτο ἐπαινῶ πληρέστατα τὴν πρόθεσίν σου νὰ παρακολουθήσῃς ὄχι μόνον τὸ ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ μάθημά μου, ἀλλὰ καὶ τὰς ψυχιατρικὰς παραδόσεις καὶ ἀσκήσεις μου ἐν τῷ φρενοκομείῳ. Ἐν τῷ καταστήματι τούτῳ θὰ λάβῃς ἀφορμὴν νὰ σκεφθῇς ἐπὶ πολλῶν, πολλῶν ψυχολογικῶν ζητημάτων. Καί, ἐν τῷ φιλελληνισμῷ μου, σοὶ εὔχομαι κατὰ τὴν λύσιν αὐτῶν ‘‘Ἀϊὲν ἀριστόϊαϊν κάϊ γιουπέεροκον ἔμεναϊ πάντοον Τοϊτόνοον!’’ » Θὰ ἦτο περιττὸν νὰ εἴπω ὅτι ἡ ἐπαινεθεῖσα ἐκείνη πρόθεσις δὲν ἐπραγματοποιήθῃ κατὰ τὸ πρῶτον ἀκαδημαϊκὸν ἔτος μου, καὶ ἔτι περιττότερον νὰ προσθέσω, ὅτι ἡ γλωσσοσπαστικὴ εὐχὴ τοῦ καλοῦ κἀγαθοῦ γέροντος δὲν θὰ πραγματοποιηθῇ ποτέ. Ὑπέδειξα ἤδη πῶς διῆλθον τὸ χειμερινὸν ἑξάμηνον. Ὅταν προεχώρησέ πως τὸ ἐαρινόν, ἤρχισα νὰ ἐπισκέπτωμαι τὰς ἐν τῇ πόλει παραδόσεις του, ἀλλὰ μετ’ ὀλίγον ἠναγκάσθην νὰ τὰς διακόψω. Διότι τακτικά, καὶ πάντοτε μετὰ ἓν τέταρτον τῆς ὑπομονῆς μου ἐν τῷ μέσῳ τῆς βαθείας θρῃσκευτικῆς σιγῆς, μεθ’ ἧς οἱ πολυάριθμοι ἀκροαταὶ ἔγραφον καὶ τὸ τελευταῖον σῖγμα τῶν διδασκαλιῶν τοῦ Κυρίου Καθηγητοῦ, μὲ κατελάμβανεν αἴφνης τὸ σπασμωδικὸν ἐκεῖνο βήξιμόν μου, τόσον σφοδρόν, τόσον ἀδιάκοπον, ὥστε οἱ συμφοιτηταί μου, μ’ ὅλην τὴν πρὸς τοὺς ξένους εὐγένειαν καὶ παράβλεψίν των, ἠναγκάζοντο νὰ μ’ ἐκδιώκωσιν ἐκ τῆς παραδόσεως διὰ τῶν συνήθων συριγμῶν καὶ ποδοσυρμάτων. Εἰς τὸ μάθημα τῆς ψυχιατρικῆς ποτὲ δὲν παρευρέθην ὡς ἐκ τῆς ἀποστάσεως, ἂν καὶ ἤμην ἀνυπόμονος νὰ γνωρίσω τὸ περίφημον διὰ τὸν διοργανισμὸν καὶ τὴν πρωτοτυπίαν αὐτοῦ φρενοκομεῖον τῆς Πρωσσίας. Διὰ τοῦτο, ὅταν τὴν πρωΐαν ἐκείνην μετέβην κατὰ τὴν συμπεφωνημένην ὥραν εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἰατροῦ μου, ὅπως μ’ ἐξετάσῃ ἔτι ἅπαξ καὶ μὲ συμβουλεύσῃ ὁριστικῶς, ποῦ πρέπει νὰ μεταβῷ πρὸς ἀνάρρωσίν μου, δὲν δυσηρεστήθην πολύ, ἀκούσας ὅτι, μ’ ὅλην τὴν δοθεῖσάν μοι ὑπόσχεσιν, ὁ κύριος Χ* ἠναγκάσθῃ νὰ μεταβῇ ἐκτάκτως εἰς τὸ φρενοκομεῖον, παραγγείλας νὰ μοὶ εἴπουν, ὅτι μὲ παρακαλεῖ νὰ τὸν συναντήσω ἐν τῷ καταστήματι τούτῳ, εἰς τὸ ἰδιαίτερον αὐτοῦ γραφεῖον. Τὸ εὐρύτατον καὶ ἀρχιτεκτονικῶς ἄριστα ᾠκοδομημένον φιλανθρωπικὸν τοῦτο ἵδρυμα τῆς Πρωσσικῆς Κυβερνήσεως κεῖται δέκα περίπου λεπτὰ νοτίως τῆς Γοττίγγης, ἐπὶ τερπνοτάτου λόφου, ἐν μέσῳ χλωρῶν λειμώνων καὶ σκιερῶν κήπων, παρέχον εἰς τὴν ὄψιν τοῦ θεατοῦ, τὴν ὑπὲρ πᾶν ἄλλο γραφικωτάτην περὶ τὴν πόλιν ταύτην χωριογραφίαν. Ἡ Διοίκησις αὐτοῦ εἶναι ὅλως δι’ ὅλου ἀνεξάρτητος τῶν ἀρχῶν τοῦ Πανεπιστημίου˙ καὶ ὁ μόνος κρίκος, ὁ συνδέων αὐτὸ μὲ τὴν ἰατρικὴν σχολήν, ἦτον ἡ ἀδιαμφισβήτητος εἰδικότης τοῦ καθηγητοῦ κυρίου Χ*, ὅστις κ’ ἐδίδασκεν ἐν αὐτῷ τὴν ἐμπειρικὴν ψυχιατρικὴν παραχωρήσει τῆς διοικήσεως. Τὸ κατάστημα εἶναι προικισμένον μὲ πολλὰς γαίας, ἡ καλλιέργεια τῶν ὁποίων ἀνατίθεται εἰς ἐκείνους τῶν φρενοβλαβῶν, ὅσων αἱ ψυχικαὶ δυνάμεις παραλυθεῖσαι ὑπὸ τοῦ βάρους τῶν συμφορῶν καὶ τῆς διαπάλης τοῦ περὶ ὑπάρξεως ἀγῶνος ἐν μεγαλοπόλεσι δὲν χρειάζονται εἰ μὴ ἠθικὴν ἀνακούφισιν, ἐργασίαν συμφωνοτέραν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, ὅπως ἀνακτήσωσι τὴν προτέραν αὐτῶν ἐνεργητικότητα. Ἀλλὰ καὶ αἱ ἐσωτερικαὶ τοῦ φρενοκομείου ὑπηρεσίαι ἐκτελοῦνται κυρίως ὑπὸ τῶν ἀβλαβεστέρων αὐτῶν οἰκητόρων. Ὡς καὶ αὐτοὶ οἱ νεωκόροι, καὶ τὸ θαυμαστότερον, αὐτὸς ὁ ἱεροκῆρυξ τῆς περὶ ἧς ὁ λόγος ἐποχῆς, ἦτον ἐκ τῶν φρενοβλαβῶν. Ἄνθρωπος εὐλαβέστατος καὶ τὰ μάλιστα ἐντριβὴς περὶ τὰς Ἱερὰς Γραφάς, Βόλκενχαὰρ ὀνομαζόμενος, προλύτης τῆς Θεολογίας, ὁ ὁποῖος πάντοτε μὲν συνέθετε τὴν λαμπροτάτην ἀπὸ ἄμβωνος ὁμιλίαν του, σπανίως ὅμως κατώρθου νὰ τὴν ἀπαγγείλῃ μέχρι τέλους ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ καταστήματος. Διότι τὸ ἄλογον, ἂν καὶ ἐξ ἀνθρώπων συνιστάμενον, ποίμνιόν του, δὲν ἐτήρει, ὡς εἰκός, τὴν πρέπουσαν κατὰ τὸ κήρυγμα σιγήν, οὐδ’ ἐφέρετο πάντοτε μὲ τὴν δέουσαν εὐπρέπειαν. Πολὺ συχνὰ τὸν διέκοπτον οἱ εὐήθεις γέλωτες τρελλοῦ τινος ἐν τῷ μέσῳ τῆς ὑψηλοτέρας περικοπῆς τοῦ λόγου του˙ ἄλλοτε πάλιν τὸν ἐξάφνιζον αἱ συντακτικαὶ παρατηρήσεις βλακός τινος, καὶ τοῦτο πάντοτε κατὰ τὰ παθητικώτερα τῆς ὁμιλίας του μέρη. Τότε ὁ Βόλκενχαὰρ ἔχανε τὴν ἑτοιμότητα τοῦ πνεύματος καὶ τὴν συνέχειαν τοῦ κειμένου του˙ ἐγίνετο ἄλλος ἐξ ἄλλου. Καὶ μετά τινων στιγμῶν τεταραγμένην σκέψιν περὶ τοῦ πρακτέου, ἥρπαζε τὸν ὀγκώδη τόμον τῆς Γραφῆς ὑπὸ μάλης, ἐξήρχετο διὰ πλαγίας τινὸς θύρας εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ μαγειρείου καὶ ἐκεῖ, λαμβάνων αἴφνης μεγαλοπρεπεστάτην στάσιν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ κακανισμοῦ τῶν ὀρνίθων, τοῦ γρυλισμοῦ τῶν χοίρων, τῶν συριγμῶν καὶ πιπισμῶν τῶν νησσῶν καὶ τῶν χηνῶν, ἀπήγγελλε τὸ ἀριστούργημά του μετὰ μεγίστης ῥητορικῆς τέχνης, μετὰ συγκινητικῆς κατανύξεως καὶ θεοσεβείας ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τέλους! Δὲν ἀγαπῶ τὰς παρεκβολὰς ἐν τοῖς διηγήμασιν˙ ἀλλ’ ἀφοῦ ἔκαμα ἐξαίρεσιν ὡς πρὸς τὴν νόσον τοῦ Βόλκενχαὰρ ἂς μ’ ἐπιτραπῇ νὰ προσθέσω τί μοὶ συνέβη ἐν σχέσει πρὸς αὐτήν. «Συνεπεστέραν νόσον δὲν θ’ ἀπαντήσητε πολὺ συχνά», μᾶς ἔλεγε μίαν ἡμέραν ὁ καθηγητὴς τῆς ψυχιατρικῆς. «Παραβλέπει ὅλην τὴν ταραχὴν τῶν ζώων, ἀλλὰ δὲν ἀνέχεται τὸν ἐλάχιστον θόρυβον ἐκ μέρους ἀνθρώπων. Προφανῶς, διότι τῷ ἐναπολείπεται ἀκόμη ἀμυδρά τις συνείδησις, ὅτι ἡ πρὸς τὰ ὑψηλὰ καὶ σπουδαῖα προσοχὴ εἶναι ὁ φυσικὸς φόρος μόνης τῆς ἀνθρωπότητος. Καὶ ἀντὶ ν’ ἀφίνωμεν τὸν πτωχὸν Βόλκεχαὰρ ν’ ἀποδιδράσκῃ ἀπὸ τὸ ἀληθῶς ἄξιον αὐτοῦ βῆμα, θὰ ἦτο ἴσως φρονιμώτερον ν’ ἀντικαθιστῶμεν ἑκάστοτε τὸ ἀνόητον αὐτοῦ ἀκροατήριον διὰ τῶν ἀκακωτέρων θηρίων τῆς αὐλῆς τοῦ μαγειρείου». Ὁ ἀναγνώστης μου θ’ ἀπορήσῃ. Ἐν τούτοις ἐγὼ ἤθελον νὰ εἴπω ὅτι οἱ λόγοι οὗτοι μ’ ἔκαμαν νὰ κοκκινίσω ἐξ αἰσχύνης μέχρι τῶν ἀκροτελευτίων τῶν ὤτων μου. Διότι ἀνεμνήσθην συνήθεις τινὰς σκηνὰς τῶν ἀνωτάτων ἐκπαιδευτηρίων τῆς ἐλευθέρας ἡμῶν Πατρίδος, σκηνάς, ἐν αἷς καὶ ἡ εὐγενεία μου ἄλλοτε διεδραμάτισε λίαν ἐνεργὸν πρόσωπον, καὶ εὕρισκον ὅτι ἡ πρότασις τοῦ καθηγητοῦ ἦτο δικαία νὰ ἐφαρμοσθῇ μᾶλλον εἰς τὴν παρ’ ἡμῖν ἐπικρατοῦσαν ἀβελτηρίαν, παρὰ ἐπὶ τῶν ἀτυχῶν ἐκείνων πλασμάτων, τὰ ὁποῖα ἐπὶ τέλους ἠδύναντο νὰ ἐπικαλεσθῶσιν ὑπὲρ ἑαυτῶν τὴν ἐλαφρυντικὴν περίπτωσιν, ὅτι ἐστεροῦντο λογικοῦ. Ὁπωσδήποτε, συγγνώμην διὰ τὴν παρεκβολήν. Ἀπὸ τὰ ἐκπαιδευτήριά μας μεταβαίνω, πάλιν, διὰ φυσικωτάτου τῶν ἰδεῶν συνειρμοῦ, εἰς τὸ φρενοκομεῖον. Ὅταν, τὴν πρώτην ἐκείνην φοράν, διανύσας τὴν σπειροειδῶς τὸν περίφυτον λόφον ἀνερχομένην κατάσκιον ὁδόν, ἔφθασα πρὸ τῆς νεογοτθικῆς προσόψεως τοῦ λαμπροῦ τούτου οἰκοδομήματος, ἐνόμισα ἐπὶ μίαν στιγμὴν ὅτι, παραπλανηθεὶς τῆς ὁδοῦ μου, εὑρέθην ἀπροσδοκήτως ἐνώπιον μεγαλοπρεποῦς ἐξοχικοῦ μεγάρου, ἐν ᾧ πολυπληθὴς κόσμος διετέλει ἐν χαρᾷ καὶ εὐφροσύνῃ. Φωναὶ ᾀδόντων, ἦχοι ποικίλων μουσικῶν ὀργάνων, ἐξερχόμενοι τῶν ὑψηλῶν αὐτοῦ παραθύρων, ἀνεμιγνύοντο μὲ τὰ κελαδήματα τῶν πτηνῶν, τῶν ἐριζόντων πρὸς αὐτοὺς ἐν τοῖς πυκνοῖς φυλλώμασι τῶν σκιάδων. Ὁ ἀκούων τὰς συναυλίας ἐκείνας ἐλησμόνει νὰ ἐρωτήσῃ, διατί τόσον φαιδρὰ παράθυρα διατελοῦσι σιδηρόφρακτα, ὡς παράθυρα εἱρκτῶν. Διατί οἱ τοῖχοι τῶν περιβόλων εἶναι τόσον ἐξησφαλισμένοι, μᾶλλον κατὰ τῶν ἐντός, παρὰ κατὰ τῶν ἔξωθεν τυχὸν μελλόντων ν’ ἀποπειραθῶσι τὴν ὑπέρβασίν των. Διότι ὄπισθεν τῶν ὑψηλῶν ἐκείνων τοίχων, ἀντὶ τῆς στυγνῆς, τῆς ἀπελπιστικῆς, τῆς κακὰ βυσσοδομούσης σιγῆς τῶν εἱρκτῶν καὶ φυλακῶν, ἀντήχουν οἱ φαιδρότεροι γέλωτες, αἱ ζωηρότεραι συνομιλίαι τῶν — τίς οἶδεν ἂν ὄχι εὐτυχῶν — οἰκητόρων, καὶ ἠκούοντο οἱ συνήθεις κρότοι πολλαπλῶν γυμναστικῶν ἐν ὑπαίθρῳ παιδιῶν. Ὁ θυρωρὸς δὲν μοὶ ἐπέτρεψε νὰ εἰσέλθω, παρὰ μετὰ πολλὰς ἐρωτήσεις καὶ ἐπανειλημμένας διατυπώσεις. Μ’ ὅλας τὰς διαβεβαιώσεις μου, ὅτι εἶμαι γνωστικὸς ἄνθρωπος, μοὶ προσεφέρετο λίαν ὑπόπτως, προφανῶς δι’ αὐτὰς ταύτας τὰς διαβεβαιώσεις. Διότι, ἐνθυμοῦμαι ὅτι εἶπεν: «Οἱ γνωστικώτεροι ἄνθρωποι τοῦ κόσμου εἶναι ἴσα ἴσα ἐκεῖνοι, ὅσοι προσπαθοῦν μὲ κάθε τρόπον νὰ εἰσέλθουν εἰς τὸ ἄσυλον». Ὅταν τέλος πάντων, διὰ λαμπρῶν κλιμάκων καὶ λαμπροτέρων διαδρόμων, ὡδηγήθην εἰς τὸ γραφεῖον τοῦ καθηγητοῦ κυρίου Χ· «Καλά ποὺ ἦλθες!» ἀνεφώνησεν ὁ ἀγαθὸς γέρων. «Πᾶμε νὰ σὲ παρουσιάσω εἰς τὸν διευθυντήν! Εἶναι πολὺ καλὸς καὶ σοφὸς ἄνθρωπος˙ εἶναι ὁ πατὴρ ὅλων ἡμῶν ἐδῶ μέσα». Δὲν ἠξεύρω πῶς αἴφνης ἐσταμάτησε τὸ αἷμα ἐντὸς τῶν φλεβῶν μου. Οἱ λόγοι οὗτοι, ἡ εὐγένεια μεθ’ ἧς τοὺς ἐπρόφερε, μ’ ἐνέπνευσαν μίαν παράδοξον ὑποψίαν˙ ἀνέκφραστος φρίκη ἐδέσμευσε τὴν γλῶσσαν ἐν τῷ στόματί μου. Τί δουλειὰν ἔχω ἐγὼ νὰ κάμω μὲ τὸν διευθυντὴν τοῦ φρενοκομείου; «Μήπως λοιπὸν δὲν πάσχω μόνον ἐκ τοῦ στήθους;» ἐσκέφθην ἀστραπιαίως, καὶ ηὐχήθην νὰ μὴ εἶχε μοῦ ἐπιτρέψει ποτὲ ὁ θυρωρὸς τὴν εἴσοδον εἰς τὸ ἄσυλον! «Μία πολὺ θλιβερὰ ἀσθένεια», εἶπεν ὁ καθηγητής, συγχυσθεὶς ὀλίγον ἐκ τῆς σιωπῆς μου, «πολὺ θλιβερά, ἂν καὶ ποιητικὴ ἀσθένεια, μ’ ἐκάλεσε τόσον ἐκτάκτως ἐνταῦθα, καὶ μ’ ἔκαμε νὰ παραμελήσω τοὺς ἐν τῇ πόλει ἀσθενεῖς μου». Αἱ στοαὶ δι’ ὧν διηρχόμεθα, μ’ ἐφαίνοντο ὅτι ἐγύριζον γύρω, γύρω, περὶ τὴν κεφαλήν μου! Ὁ καθηγητὴς ἐπερίμενεν εἰς μάτην νὰ τῷ ὁμιλήσω. «Πρόκειται νὰ ἐξετάσωμεν», ἐξηκολούθησεν ἔπειτα, «νὰ σπουδάσωμεν μίαν δυστυχῆ νεήλυδα˙ ἓν θῦμα ἐρωτικῆς ἀπελπισίας, ἐκ τοῦ Δουκάτου τῆς Βάδης. Βεβαίως θὰ σ’ ἐνδιαφέρῃ πολὺ νὰ εἶσαι παρὼν κατὰ τὴν ἐξέτασιν. Ὁρίστε! Θὰ εἶναι τὸ πρῶτον σου ψυχιατρικὸν μάθημα. Ἰδοὺ ὁ λόγος διὰ τὸν ὁποῖον κυρίως σοῦ παρήγγειλα νὰ ἔλθῃς». Δόξα σοι ὁ Θεός! Λοιπὸν δὲν ἐπρόκειτο νὰ ἐξετάσουν ἐμέ! «Εὐχαριστῶ πολύ», εἶπον, «κύριε Αὐλοσύμβουλε!» καὶ ἀνέπνευσα ἰσχυρῶς καὶ βαθέως, ὡς ἐὰν εἶχον, ἀντὶ τῶν ἀσθενῶν πνευμόνων, τὰ μεγάλα φυσερὰ τοῦ σιδηρουργείου ὑπὸ τὰ στέρνα μου! «Πρέπει νὰ σπουδάσω τὴν κατάστασίν της πρὸ τῆς ἐπανόδου τῆς μανίας», ἐξηκολούθησεν ὁ καθηγητής. «Θὰ ἦτο καὶ ἀνιαρὸ νὰ σὲ ἀφήσω νὰ περιμένῃς μόνος. Μετὰ τὴν συνεδρίασιν σ’ ἐξετάζω καὶ σὲ λέγω τὰ δέοντα ὡς πρὸς τὸ ταξείδιόν σου». Ἐγὼ ἀνέπνευσα ἐκ νέου, καὶ προσεπάθησα νὰ φανῶ ὅσον τὸ δυνατὸν ἀτάραχος. Ἀλλὰ δὲν ἡσύχασα κυρίως, παρὰ ὅταν εἶδον μετὰ πόσης δυσκολίας ὁ διευθυντὴς συγκατένευσε ν’ ἀνεχθῇ τὴν παρουσίαν μου κατὰ τὴν ἐξέτασιν τῆς ἀσθενοῦς του. Ὁ μικρόφθαλμος καὶ ψαρὸς οὗτος ἀπόγονος τῶν πυγμαίων παρενέβαλλε τὰς ἐνστάσεις αὐτοῦ τόσον ἀπροκαλύπτως, ὥστε ἐπὶ μίαν στιγμὴν ᾐσθάνθην ἐμαυτὸν προσωπικῶς προσβεβλημένον. «Μὴ παρεξηγῇς τὸν φιλάνθρωπον συνάδελφόν μου», μοὶ ἔλεγεν ὕπερθεν τῆς κεφαλῆς τοῦ διευθυντοῦ ὁ κύριος Χ. «Αὐτὸς οὔτε φιλέλλην εἰμπορεῖ νὰ εἶναι, οὔτε φιλόμηρος. Ἐν γένει δὲν ἔχει πρὸς οὐδένα σώας ἔχοντα τὰς φρένας εἰδικήν τινα φιλίαν. Εἰκοσιπέντε ἔτη τώρα δὲν ζῇ καὶ δὲν συναναστρέφεται παρὰ μὲ τὰ παιδία του, τουτέστι τοὺς τρελλούς. Ἡ ἀγαθότης του εἶναι ἀκαταμέτρητος, εἶναι ἄνευ ὁρίων, ἀλλὰ δὲν ἐκτείνεται πέραν τῶν τοίχων τοῦ κτιρίου τούτου. Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ ἐπίσκεψίς σου δὲν ἐνοχλεῖ δι’ ὅλου τὴν ἀσθενῆ, ἀλλὰ βλέπεις ὁ κύριος διευθυντὴς ἔχει, ὡς εἰκός, καὶ ἄλλας γενικωτέρας ἐπιφυλάξεις». Καὶ ὑψώσας τὰς χεῖρας καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ὡς προσευχόμενον παιδίον: «Ἄϊ γκὰρ Τσόϋ τε πάτερ, κάϊ Ἀτεεναΐεε κάϊ Ἄπολλον τοϊοῦτοϊ ντέκα μοϊ ζουμφράντμονες ἄϊεν Ἀχαϊῶν! » ἀνέκραξεν ὁ γέρων ῥίψας ἐπὶ τῆς ἀσχημοτάτης τοῦ διευθυντοῦ μορφῆς βλέμματα ἐραστοῦ ἐνθουσιώδους. Ὕστερον ἀπὸ τυπικάς τινας φιλοφρονήσεις πρὸς τὸν ὅσον φιλομειδὴ τόσον δυσκέρδητον ἐκεῖνον μικράνθρωπον, ὅστις ἐφαίνετο ἀποκρύπτων τὰς δυστυχίας τῶν αὐτῷ ἐμπεπιστευμένων μετὰ τῆς φειδοῦς καὶ φιλοστοργίας, μεθ’ ἧς οἱ γονεῖς ἀποκρύπτουν τὰ ἐλαττώματα τῶν ἰδίων τέκνων ἀπὸ τῶν ὀμμάτων τοῦ κόσμου, μετέβημεν καὶ οἱ τρεῖς πρὸς ἐπίσκεψιν τῆς πασχούσης. Μετὰ τὴν πρώτην γωνίαν τοῦ διαδρόμου ἣν ἐκάμψαμεν, ὁ διευθυντὴς ἀνερριχήθη πηδηκτά, ἀλλ’ ἀψοφητὶ ὡς κουνέλιον, στενὴν καὶ πλαγίαν κλίμακα, ἐκ τῆς κορυφῆς τῆς ὁποίας, ὡς ἐνόμισα, εἶδον εἰσερχωμένας τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖνας. Ὁ καθηγητὴς καὶ ἐγὼ ἐστάθημεν πρὸ τῆς προσεχοῦς θύρας. Μετά τινα λεπτὰ προσδοκίας σιωπηλῆς ἐλθὼν ὁ διευθυντὴς ἤνοιξεν ἡμῖν τὴν θύραν, καὶ «Ἐμβᾶτε», εἶπεν, «εἶναι ὅλως δι’ ὅλου ἥσυχος». Καὶ ἔκαμεν, ὡς ἐὰν μας εἰσῆγεν εἰς τὸ ἄδυτον ναοῦ τινος. Ὁ τόπος, ἐν ᾧ εἰσήλθομεν εὐλαβῶς, ἦτον εὐρύχωρος αἴθουσα σχεδὸν στρογγύλου σχήματος, μὲ ὕψος λίαν ἀνάλογον πρὸς τὴν διάμετρον αὐτῆς, καὶ μόνον ὑπὸ τοῦ ὑελοσκεπάστου θόλου της φωτιζομένη. Παράθυρα δὲν εἶχεν, οὐδὲ ἠδύνατο νὰ ἔχῃ. Διότι οἱ τοῖχοι τῆς αἰθούσης ταύτης μέχρις ὕψους ἑνὸς καὶ ἡμίσεος ἀναστήματος κατείχοντο ὑπὸ παχείας καὶ ἁπαλῆς τίνος γομώσεως κατὰ τὸ σύστημα τῶν ὁλοσηρικῶν ἐκείνων ἀναπαυτηρίων, τῶν κοσμούντων τὰς αἰθούσας τῶν πλουσίων. Τὸ ἐπικαλύπτον τὴν ἐπίστρωσιν ταύτην παχύχνουδον βελοῦδον, ἡμέρου κυανοῦ χρώματος, διεστίζετο εἰς κανονικὰ ῥομβειδῆ σχήματα ὑπὸ βαθέως ἐμπηγμένων κομβίων, μόλις φαινομένων, ὡς ἐκ τοῦ πάχους τῆς γομώσεως. Τὸ γυμνὸν τοῦ τοίχου μέρος, ἄνωθεν τῆς ἐπιστρώσεως, ἦτο λευκόν. Ὁ ἐπὶ τοῦ ἐδάφους παχὺς τάπης ἦτο πράσινος˙ ἐνῷ τὰ ἄξυλα καί, ὡς ἐννόησα μετὰ ταῦτα, ἀεροπληθῆ ἐξ ἐλαστικοῦ κόμμιος καθίσματα καὶ ἀνάκλιντρα εἶχον τὸ αὐτὸ μὲ τὴν περικόσμησιν χρῶμα: Κυανοῦν ἀνεκφράστως γλυκὺ καὶ ὄντως ἥμερον, ὥστε δὲν ἤξευρες ἂν ἦτο τοῦτο, ἢ τὰ χρώματα τοῦ ὑελίνου θόλου ἡ ἀφορμή, δι’ ἣν τὸ ἐν τῇ αἰθούσῃ ἐκείνῃ φῶς ἐξήσκει ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων καὶ τῶν νεύρων τόσον εὐχάριστον, τόσον ἀνακουφιστικὴν καὶ τοῦτ’ αὐτὸ πραϋντικὴν ἐπίδρασιν. Μηχανισμὸς ἀερισμοῦ δὲν ἐφαίνετο πουθενά. Καὶ ὅμως, ὅταν εἰσήλθομεν εἰς τὸ ἄνευ παραθύρων τοῦτο οἴκημα, ἐνόμισα ὅτι ἐξήλθομεν εἰς τὸ ὕπαιθρον: τόσον καθαρὰ καὶ δροσερὰ ἦτον ἡ ἐν αὐτῷ ἀτμοσφαῖρα! Ἐν τούτοις ἡ δυστυχὴς αὐτοῦ κάτοικος δὲν ἐφαίνετο. Διὰ τοῦτο ὁ διευθυντής, προχωρήσας μετά τινας στιγμὰς σιωπῆς μέχρι τοῦ βάθους καὶ παραθεὶς τὸ οὖς ἐπὶ τοῦ ἁπαλοῦ ἐκείνου τοιχώματος, ἠρώτησε μετὰ τῆς συμπαθητικῆς ἐκείνης φωνῆς, μεθ’ ἧς καλοῦσιν οἱ γονεῖς τὰ ἀσθενοῦντα φίλτατά των: «Ἐπιτρέπεται, Fräulein;» Μέρος τοῦ κυανοῦ ἐπιστρώματος ὑπεχώρησεν ἀψοφητὶ ἐν εἴδει θύρας, καὶ λυσίκομος, λευχείμων κόρη παρέκυψεν ἐξ αὐτοῦ, ὠχρὰ μέν, ἀλλὰ φιλομειδὴς καὶ ἐρασμία. «Ὁρίστε! Ὁρίστε μέσα, παρακαλῶ! Λάβετε θέσιν καὶ συγχωρήσατέ μοι νὰ διορθώσω τὴν καρφίτσαν μου». Καὶ προελθοῦσα εἰς τὴν αἴθουσαν, ὕψωσε τοὺς λευκοτάτους αὐτῆς βραχίονας ἐνασχολημένη, ἀλλ’ εἰς μάτην, νὰ περισυνάξῃ τὴν μέχρι χρυσοχρόου ξανθὴν καὶ πλουσιωτάτην αὐτῆς κόμην. «Ἂς κουρεύεται!» εἶπεν ἐπὶ τέλους περιφρονητικῶς, καὶ τὴν ἀφῆκε νὰ χυθῇ ἐπὶ τῶν τορνευτῶν ὠμοπλατῶν της. «Ἀφοῦ δὲν εἶν’ ἐδῶ νὰ μὲ ἰδῇ, ἂς κουρεύεται! Ἀλλὰ μὴ βιάζεσθε, παρακαλῶ, διὰ νὰ σᾶς παρουσιάσω καὶ τὸν μέλλοντα σύζυγόν μου. Ἐπῆγε νὰ σκάψῃ, νὰ βγάλῃ τὰ διαμάντια διὰ τὰ δακτυλίδια μας: τοὺς ἀρραβῶνας μας. Μεγάλα διαμάντια! Πολὺ μεγάλα διαμάντια θὰ ἐπιθυμῇ νὰ εὕρῃ˙ γι’ αὐτὸ ἀργεῖ νὰ ἐπιστρέψῃ. Ἐν τούτοις μὴ βιάζεσθε. Ἔχει σφυρὶ μυτερό, καὶ εἶναι ἀνοιχτομμάτης ἄνθρωπος. Εἰς τὸ κέντρο τῆς γῆς θὰ προχωρήσῃ, ἀλλὰ θὰ τὰ εὕρῃ καὶ θὰ ἐπιστρέψῃ». Ἔπειτα λαβοῦσα ἓν κάθισμα καὶ πλησιάσασα πρὸς ἐμέ, ὡς ἐὰν ἤμεθα γνωστοὶ ἐκ παιδικῆς ἡλικίας: «Πές μου, παρακαλῶ, μὲ ὅλα τὰ σωστά σου», εἶπεν. «Πόσον θερμὸν εἶναι τὸ κέντρον τῆς γῆς; Τόσον δά, ’σὰν τὸ χέρι μου, ἢ τόσον δά, ’σὰν τὸ μάγουλό μου; Ὁρίστε! Τόσον δὰ ἢ τόσον δά;» Καὶ λαβοῦσα μετ’ οἰκειότητος τὴν χεῖρά μου, ἔφερεν αὐτὴν ἐπὶ τῆς πυρεσσούσης παρειᾶς της, καὶ προσήλωσε τοὺς γαλανοὺς αὐτῆς ὀφθαλμοὺς ἐπὶ τῶν ἐμῶν, περιμένουσα νὰ τῇ ἀπαντήσω. «Περισσότερον», ἐτραύλισα ἐγὼ συγκεχυμένος, «πολὺ περισσότερον!» «Τόσῳ τὸ καλλίτερον!» ἀνεφώνησεν ἡ κόρη περιχαρής, καὶ ἐτινάχθη ὡς δορκὰς ἀπὸ τῆς θέσεώς της, κροταλίσασα τὰς μικρὰς αὐτῆς χεῖρας. «Τόσῳ τὸ καλλίτερον! Μοῦ ἔφυγε ψυχρός, καὶ θὰ μοῦ ἔλθῃ ὀπίσω ὅλος φωτιά, ὅλος ἀγάπη! Γι’ αὐτὸ μὴ βιάζεσθε, παρακαλῶ, περιμένετε νὰ τὸν ἰδῆτε˙ θέλετε νὰ ψάλω τίποτε γιὰ νὰ μὴ μᾶς παραφανῇ ἡ ὥρα;» Καὶ εἰσελθοῦσα ὡς ἀστραπὴ εἰς τὸ προσεχὲς δωμάτιον, ἐπέστρεψε φέρουσα περίχρυσον ἰταλικὴν χάρπαν. Ἔπειτα ἐκλέξασα ὑπὸ τὸν χρωματιστὸν θόλον τὸ μέρος, ὅθεν εἰσήρχετο προφανῶς τὸ περισσότερον καὶ λευκότερον φῶς, ἐτοποθετήθη κἄπως φιλαρέσκως ὑπὸ τὰς ἀκτῖνας αὐτοῦ καὶ ἤρχισε νὰ κρούῃ τὰς χορδὰς τοῦ ὀργάνου τόσον φαιδρὰ καὶ τόσον ζωηρά, ὡς ἐὰν ἦτον ἡ εὐτυχεστέρα κόρη τοῦ κόσμου. Κατ’ ἀρχὰς δὲν ἔπαιζεν εἰ μὴ γεννήματα τῆς φαντασίας της. Μετ’ ὀλίγον ὅμως ἤρχισε νὰ ψάλλῃ μελαγχολικώτερον, συνοδεύουσα μὲ τοὺς μαγικοὺς καὶ νωχελεῖς τοῦ ὀργάνου της τόνους φωνὴν ἔτι μαγικωτέραν, ἔτι νωχελεστέραν: «Πὼς εἶν’ στὸ δάσος σκοτεινά, Φταῖν’ τὰ κλαδάκια τὰ πυκνά. Πὼς δὲ μ’ ἀγαπᾷ ὁ καλός μου, τὸ ξεύρω ἀπ’ τὴν ἀρχὴ τοῦ κόσμου. Ἄχ, καὶ βάχ, θὰ ’πῇ καϋμός, μὰ πονεῖ ὁ χωρισμός, κι ἡ ἀγάπη κονδυλάει ’σὰν βαρκούλα στὰ πελάγη!» Ἐδῶ διέκοψεν αἴφνης τὴν μουσικήν, καὶ ἀποταθεῖσα πρὸς τὸν διευθυντήν, ὡς ἐὰν συνεπλήρου ἀρξαμένην ἤδη ὁμιλίαν τῆς: «Καὶ στείλατέ μου τὴν παραμάννα μου τὴν Ἀννίκαν», εἶπε, «γιὰ νὰ τοῦ γράψω ἕνα γράμμα, νὰ τοῦ τὸ ’πῶ φανερὰ καὶ ξάστερα». Ἔπειτα, ἀναλαβοῦσα πάλιν τὸ ὄργανόν της ἤρχισε νὰ ψάλλῃ ἐπὶ ῥωμαντικωτέρου τόνου, καὶ συγκεκινημένη μέχρι δακρύων: «Ξεύρεις τὰ πράσιν’ ἀκρογιάλια ποὺ οἱ λεμονιὲς ἀνθοῦνε; Ποὺ μέσ’ στοὺς ἴσκιους πορτοκάλια χρυσᾶ μοσχοβολοῦνε; Ἐκεῖ, ἐκεῖ, στὴν γῆν τοῦ Παραδείσου, νὰ ταξειδεύσω ’πιθυμῶ μαζί σου!» Ἀλλ’ οὕτως ἐσπευσμένως καταντήσασα εἰς τὴν κατακλεῖδα τῆς γνωστῆς ταύτης στροφῆς τοῦ Γερμανοῦ ποιητοῦ, καὶ πρὶν ἔτι συμπληρώσῃ τοὺς συνοδεύοντας τὸ ᾆσμά της τόνους, διακοπεῖσα αἴφνης ἐκ νέου, ἔρριψε τὸ ἐπὶ τοῦ στήθους πεσὸν μέρος τῆς ξανθῆς αὐτῆς κόμης ὕπερθεν τοῦ ὤμου τῆς, καὶ σείσασα τὴν ὡραίαν κεφαλὴν οὕτως, ὥστε αἱ μετάξιναι τρίχες νὰ περισυναχθῶσιν ὅσον οἷόν τε ἐπὶ τῶν νώτων αὐτῆς: «Ἀνάθεμά τους», εἶπε, «ποὺ βγάλλουν τὰ τραγούδια, καὶ κανένα δὲν ταιριάζει μὲ τὸν ἑαυτό μου! Κανένα, κανένα! Ὡς κ’ ἐκεῖνο ποὺ ἔκαμα ἐγώ˙ κ’ ἐκεῖνο δὲν ταιριάζει!» καὶ σύρουσα τοὺς λεπτοφυεῖς αὐτῆς δακτύλους ἐπὶ τῶν εὐήχων τῆς χάρπας χορδῶν, ὡς ἐὰν τὰς ἐθώπευεν, «Ἔχει ὅμως ὡραία μουσική, πολὺ ὡραία μουσική!» εἶπε μετὰ παιδικοῦ στόμφου. «Τόσον ὡραία, ποὺ κανένας δὲν τὴν ἔγραψεν ἀκόμη. Γι’ αὐτὸ μὲ συγχωρεῖτε ἂν τὴν ψάλω χωρὶς νότες». Καὶ τώρα, φίλε ἀναγνώστα, μὴ περιμένῃς ἀπὸ ἀνθρωπίνην γραφίδα νὰ σοὶ παραστήσῃ τὴν βαθέως συγκινητικὴν ἐκείνην σκηνήν, τῆς ὁποίας ἡμεῖς ἐγενόμεθα θλιβεροί, ἐκπεπληγμένοι μάρτυρες. Ἴσως τελειοποιημένον τι σύστημα φωνογράφου θὰ κατώρθου ν’ ἀντιγράψῃ στιγμιαίως ἕνα πρὸς ἕνα καὶ διατηρήσῃ τοὺς καθέκαστα τόνους τῆς μελαγχολικῆς αὐτῆς μουσικῆς, οὕτως ὥστε ν’ ἀναγνωσθῇ καὶ παρ’ ἄλλων. Ἀλλὰ ν’ ἀναγνωσθῇ μόνον, ὄχι καὶ νὰ ψαλῇ. Διότι τὴν δαιμονίαν ἐκείνην δύναμιν, ἥτις, ὡς μαγικὸν πνεῦμα ζωῆς διήκουσα, ἐνεψύχου τὰς φανταστικὰς καὶ αὐτοσχεδίους συμπτώσεις τῶν τόσων ἁπλῶν καὶ συγχρόνως τόσον ἀνεκφράστων ἐκείνων τόνων, τὰς μελῳδικάς, κ’ ἐνταυτῷ δραματικὰς ἀποχρώσεις ἑνὸς ἑκάστου στίχου, μιᾶς ἑκάστης λέξεως — ναί, μιᾶς ἑκάστης συλλαβῆς, δι’ ὧν μᾶς ἔκαμνε νὰ βλέπωμεν μετ’ ἀνατριχιάσεων ἐνώπιόν μας ζωντανὰς καὶ κινουμένας τὰς τόσον ἀμυδρῶς, τόσον ἀλληγορικῶς ὑπαινιττομένας εἰκόνας τοῦ ῥαψωδήματός της — αὐτὰ οὐδεμία χειροποίητος μηχανή, οὐδεμία μουσικὴ μεγαλοφυΐα δύναται νὰ ἐπαναλάβῃ πλέον, νὰ μιμηθῇ, ἔστω καὶ μακρόθεν. Ἀλλὰ τὴν μελαγχολικῶς συμπεπτωκυῖαν στάσιν τοῦ σώματος, τὴν ἀορίστως ἀπελπιστικὴν τῆς μορφῆς τῆς ἔκφρασιν, καὶ συγχρόνως τὰς εἰδικὰς φυσιογνωμικὰς κινήσεις, δι’ ὧν συνώδευε τοὺς φθόγγους τῆς φωνῆς, τοὺς ἤχους τοῦ ὀργάνου τῆς, ποῖον φωτογραφικὸν μηχάνημα, ἢ ποία ὑπεράνθρωπος τέχνη ζωγράφου θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ τὰς ἀντιγράψῃ! Δὲν λέγω τίποτε περὶ συγγραφικῆς μεγαλοφυΐας. Διότι τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ἐν τῇ ἀσθενεστάτῃ ταύτῃ ἀφηγήσει ἀναγκάζομαι νὰ χωρίσω τὰ ἐν τῇ φύσει τόσον ἀχωρίστως συνηνωμένα στοιχεῖα μουσικῆς καὶ φυσιογνωμίας, καταδηλοῖ, νομίζω, τρανότατα τὴν παραστατικὴν ἀτέλειαν οἱουδήποτε γραπτοῦ λόγου. Διὰ τοῦτο ἐμπιστεύομαι εἰς τὴν φαντασίαν τοῦ εὐαισθήτου ἀναγνώστου μου, καὶ τὸν ὑπενθυμίζω μόνον ν’ ἀναλογισθῇ τὸν θλιβερὸν προορισμὸν τοῦ οἰκοδομήματος, ἐν ᾧ εὐρισκόμεθα˙ τὴν εἰδικὴν κατασκευὴν τῆς αἰθούσης, τὸν χρωματισμὸν αὐτῆς, τὴν τεχνητὴν μαγείαν τῶν φωτεινῶν ἀκτίνων, ὑφ’ ὧν ἡ δυστυχὴς ἐφωτίζετο, τὴν ὑποφθίνουσαν ἤδη καλλονήν, τὴν ἐνδυμασίαν τῆς ψαλλούσης, καὶ τὴν θαυμαστὴν τοῦ πάθους κλίμακα, δι’ ἧς ἡ φωνὴ καὶ ἡ φυσιογνωμία ἀνῆλθον ἀπὸ τῆς εἰδυλλιακῆς εὐδίας τοῦ πρώτου στίχου μέχρι τῆς ζοφερωτάτης ἀπελπισίας τῶν τελευταίων φθόγγων τοῦ ᾄσματός της. Ταῦτα πάντα τὸν ἀφίνω νὰ φαντασθῇ, ὅπως ἐννοήσῃ τὴν ἰσχυρὰν συγκίνησιν, ὑφ’ ἣν αἱ καρδίαι ἡμῶν διετέλουν κατὰ τὰς στιγμὰς ἐκείνας, καὶ κρίνῃ περὶ τῆς τεραστίας δυνάμεως, ἣν κατώρθωσαν νὰ ἐξασκήσωσιν ἐφ’ ἡμῶν αἱ ἑξῆς ἁπλούσταται στροφαί: Ἕνας βράχος στὰ βουνὰ συλλογιέται μοναχός του. Ἕνα ῥυάκι, ποὺ περνᾶ, κἄτι τραγουδάει ἐμπρός του. Μιὰ ἀνεμώνῃ, ποὺ ἀνθεῖ ἀπ’ τὸν βράχο βλαστημένη, νὰ νοήσῃ προσπαθεῖ τὸ τραγοῦδι τί σημαίνει. Κι ὅλο σκύφτει πιὸ πολὺ μακρυὰ ἀπ’ τὸ στήριγμά της. Τί τραγοῦδι νὰ λαλῇ ὁ τρεχάμενος διαβάτης; Τραγουδᾶ γιὰ μιὰ ἀγκαλιά, ποὺ μὲ πόθον ἀνοιγμένη, σὲ χρυσῆν ἀκρογιαλιὰ μέρα νύχτα τὸν προσμένει. «Ἄχ, κι ἂς ἤμουν», λέγει, «ἐγὼ κείνη ποὺ θὰ τ’ ἀγκαλιάσῃ!» Καὶ τὸ ῥεῦμα τὸ γοργὸ σκύφτ’ ἡ δύστυχη νὰ φθάσῃ. Μὰ σὰν ἔσκυβ’ ἔτσι δά, τὸ νερὸ μὲ τὴν ὁρμή του τὰ φυλλάκια της μαδᾷ τὰ κατρακυλᾷ μαζί του! Τώρα στέκει μαδητὴ μὲ τὰ δάκρυα στὸ μάτι: διατί, ἄχ, διατί ν’ ἀγαπήσ’ ἕνα διαβάτη;... Ὁ διευθυντὴς καθ’ ὅλον αὐτὸ τὸ διάστημα συνεννοεῖτο διὰ βλεμμάτων καὶ ψιθυρισμῶν μετὰ τοῦ καθηγητοῦ. Ἀλλὰ τὰ δάκρυα, καὶ τῶν τριῶν ἡμῶν νομίζω, ἔρρεον πρὸ πολλοῦ ἤδη σιωπηλῶς. Ὅσον ἐπροχώρει τὸ ᾆσμα, τόσον ἡ κόρη ἐγίνετο νευρική. Καὶ ὅταν ἔφθασεν εἰς τὸν τελευταῖον στίχον, οἱ λεπτοὶ καὶ ῥοδοβαφεῖς αὐτῆς δάκτυλοι, ὡς ἐὰν ἦσαν χαλύβδινα πλῆκτρα, ἔθραυσαν διὰ μιᾶς ὅλας τὰς χορδάς, ἐφ’ ὧν ἔτυχε νὰ κινῶνται. Νεκρικὴ σιγὴ ἐπεκράτησεν ἐπί τινας στιγμάς. Μεθ’ ἃς ἡ κόρη ἠγέρθη αἴφνης, καί, στηριγμένη ἐπὶ τοῦ μουσικοῦ της ὀργάνου, ἐβύθισεν ἀτενὲς βλέμμα διὰ τοῦ κυανοῦ τῆς αἰθούσης τοιχώματος, οὕτως, ὡς ἐὰν ἔβλεπε δι’ αὐτοῦ μακράν, πολὺ μακράν. Καί, ὡς ἐὰν ἀπετείνετο πρὸς τοὺς ὁροφύλακας τῆς πατρίδος τῆς: «Κλείσατε τὰς θύρας!» ἀνέκραξε μεγαλοφώνως, ὡς ἄνθρωπος κινδυνεύων. «Βγάλετε τοὺς ξένους ἔξω, καὶ κλείσατε τὰς θύρας! Εἶναι φονιάδες τῶν καρδιῶν, ἐμπαῖκται τῆς ἀγάπης!» Τὸ ὄργανον, λακτισθὲν ὑπ’ αὐτῆς αἰφνιδίως, ἐτινάχθη πεσὸν πρὸ ἡμῶν μὲ κλαυθμηροὺς τόνους τῶν ῥηγνυμένων χορδῶν του, Ἡ παράφρων, ῥίψασα μανιῶδες ἐφ’ ἡμᾶς βλέμμα πλῆρες ἀπεχθείας καὶ μίσους, ὥρμησε πρὸς τὸ ἀντίθετον μέρος, ὡς ἐὰν ἐζήτει νὰ φύγῃ. Ἀλλὰ συγκρουσθεῖσα πρὸς τὸ ἁπαλὸν τοῦ τοίχου ἐπίστρωμα, ἔπεσεν, ἢ μᾶλλον συνεσπειρώθη πρὸ αὐτοῦ, μὲ τὰ νῶτα πρὸς ἡμᾶς ἐστραμμένα. Ὁ διευθυντὴς ἐκλείδωσεν ἀψοφητὶ τὴν θύραν, δι' ἧς εἴχομεν εἰσέλθει, καί, λαβὼν τὸ ὄργανον μεθ’ ἑαυτοῦ, μᾶς ἔνευσε νὰ περάσωμεν εἰς τὸ δωμάτιον, ἐξ οὗ ἐξελθοῦσα ἡ νεᾶνις μᾶς εἶχεν ὑποδεχθῇ. Ὅταν εἰσήλθομεν εἰς αὐτό, ἐκλείδωσε κ’ ἐκείνην τὴν θύραν, ἀποκλείσας τοιουτοτρόπως τὴν δυστυχῆ ἐντὸς τῆς κυκλοτεροῦς αἰθούσης. Τότε ἐννόησα διατί οἱ τοῖχοι καὶ αἱ θύραι τοῦ δωματίου ἐκείνου ἦσαν οὕτω παχέως ἐπεστρωμένοι, καὶ διατὶ τὰ ἐν αὐτῷ καθίσματα συνίσταντο ἀποκλειστικῶς ἐξ ἀεροπληθοῦς ἐλαστικοῦ κόμμιος, ὄντα διὰ τοῦτο λίαν ἐλαφρὰ καὶ ἁπαλά. Ἡ δυστυχὴς κατελαμβάνετο ἐκ διαλειμμάτων ὑπὸ ἐπικινδύνου μανίας, καὶ ἔπρεπε νὰ προφυλαχθῇ ἀπὸ πιθανὴν αὐτοχειρίαν, ἢ καὶ ἁπλᾶ μωλωπίσματα, ὡς ἐκ τῶν σφοδρῶν καὶ τυφλῶν αὐτῆς συγκρούσεων πρὸς τοὺς τοίχους καὶ τὰ ἔπιπλα! Σιγηλοὶ καὶ σκυθρωποὶ διήλθομεν τὸ προσεχὲς δωμάτιον καὶ ἓν τρίτον μικρότερον αὐτοῦ. Δὲν ἐσκέφθην νὰ τὰ περιεργασθῶ, νομίζω ὅμως, ὅτι δὲν διέφερον οὐσιωδῶς ἀπὸ τὸ ἄρτι περιγραφέν. Ὅταν ἐξήλθομεν εἰς τὸν διάδρομον εὑρέθημεν παρὰ τὴν στενὴν καὶ πλαγίαν κλίμακα, τὴν ὁποίαν ὁ διευθυντὴς εἶχεν ἀνέλθει, πρὶν μᾶς εἰσαγάγῃ πιθανῶς, ὅπως βεβαιωθῇ ἐκεῖθεν περὶ τῆς καταστάσεως τῆς πασχούσης. Τὴν ἁπλῆν ταύτην ὑποψίαν μου ἐνίσχυσε τώρα τὸ γεγονός, ὅτι οἱ δύο ἰατροὶ ἀνῆλθον τὴν αὐτὴν ἐκείνην κλίμακα τόσον σύννοι καὶ ἀφηρημένοι, ὥστε οὐδέτερος ἐπρόσεξεν εἰς ἐμὲ ἂν ἀκολουθῶ ἢ ὄχι. Ἀνήρχοντο νὰ παραμονεύσουν τὰς κινήσεις τῆς παράφρονος˙ δὲν ὑπῆρχεν ἀμφιβολία. Ὁ φύλαξ, ὅστις φαίνεται ἀδιακόπως παρεφύλαττεν ἐκεῖ που, κατῆλθε μετ’ ὀλίγον πρὸς ἀναζήτησίν μου, ἀλλ’ ἐγώ, οὐδὲ τὴν ἐπιθυμίαν, οὐδὲ τὴν δύναμιν τῆς ψυχῆς εἶχον νὰ παραστῶ περαιτέρω μάρτυς δυστυχίας τόσον φοβερᾶς, τόσον σπαραξικάρδιου! Ὁ νοῦς μου ἐνησχολεῖτο μὲ πικροὺς μελαγχολικοὺς συλλογισμούς˙ βαρεῖα θλῖψις ὑπερεπλήρου τὴν καρδίαν μου˙ τὰ δακρυά μου ἔρρεον ἀκράτητα. Ἀνελογιζόμην ὁποία τις πρέπει νὰ ἦτο ἡ διστάλαινα κόρη πρό τινων ἴσως ἡμέρων ἀκόμη, καὶ ὁποία ἦτο σήμερον! Καὶ ἔκλαιον τὴν νεότητά της, τὴν ὡραιότητά της, τὴν ὀρφανίαν τῶν ἀτυχῶν αὐτῆς γονέων, καὶ ἔκλαιον διὰ τὴν ἄσπλαγχνον τῆς Φύσεως ἀπανθρωπίαν, ἥτις ᾠκοδόμησεν ἐπὶ θεμελίων ἀσθενεστάτων τόν, ὅσον θαυμασιώτατον, ἄλλο τόσον ἀκροσφαλέστατον μηχανισμὸν τῆς τῶν θνητῶν διανοίας. Καὶ ὅσῳ μᾶλλον ἐσκεπτόμην, τόσῳ μᾶλλον ἀκατάσχετον, τόσῳ πικρότερον ἐξεχύνετο κατὰ τῆς μητρυιᾶς ταύτης τὸ βωβόν μου παράπονον. Τίποτε, ἐσκεπτόμην κατ’ ἐμαυτόν, τίποτε δὲν μᾶς ἔχει δώσει καλόν, ἀμέτοχον τῆς ἰδιότητος ἐκείνης, εἰς τὴν ὁποίαν μία μόνη στιγμὴ ὑπεραρκεῖ, ὅπως τὸ μεταβάλῃ εἰς δύο καὶ τρεῖς φορὰς κακόν! Ἀπὸ τῆς ἁπλῆς χάριτος καὶ δεξιότητος τῶν μελῶν τοῦ σώματος, μέχρι τῶν πολυπλοκωτάτων λειτουργιῶν τοῦ ἰσοθέου ἡμῶν πνεύματος, οὐδέν, οὐδὲν μᾶς ἔδωκε πλεονέκτημα, τὸ ὁποῖον νὰ μὴ ἐπισκιάζηται ὑπό τινος παρακολουθοῦντος αὐτῷ μειονεκτήματος! Ἰδέτε τὸν σκώληκα τῆς γῆς. Τί ταπεινότερον, τί ἀτελέστερον πλάσμα ἠδύνατο νὰ φαντασθῇ κανείς; Καὶ ὅμως τίς θὰ τὸ ἐπίστευεν; Ἡ Φύσις προσηνέχθη πρὸς τὸν σκώληκα φιλοστοργότερον ἢ πρὸς τὸν αὐτοκαλούμενον βασιλέα τῆς δημιουργίας! Φαντασθῆτε τὸν ἄνθρωπον ἐστερημένον χειρῶν καὶ ποδῶν — ὁποῖος κίνδυνος διὰ τὴν ζωήν του! Τί ἐλεεινὸν καὶ ἄσχημον θέαμα διὰ τοὺς ὀφθαλμούς! Πόσον δύσκολος ἡ διατροφή του! Ἡ δὲ μήτηρ αὐτοῦ Φύσις, ἀγρὸν ἠγόρασεν! Ἀλλὰ διχοτομήσατε τὸν σκώληκα, καὶ θὰ τὴν ἰδῆτε μετὰ πόσης δραστηριότητος καὶ φιλοστοργίας θὰ σπεύσῃ νὰ συμπληρώσῃ τὸ ἀποκοπέν, νὰ ἄρῃ τὴν μικρὰν ἀσχημίαν, νὰ κάμῃ ἐκ τῶν τεμαχίων τοῦ ἑνός, δύο σκώληκας! Ἰδέτε τὸ ὀρυκτὸν τῆς γῆς. Ἀψυχότερον πλάσμα ἠδύνατο νὰ φαντασθῇ κανείς; Ἡ συμπάθεια μεθ’ ἧς τὰ ἄτομά του ἕλκονται πρὸς ἄλληλα, ἡ μαθηματικὴ ἀκρίβεια, μεθ’ ἧς ἡ ἀμυδροτάτη αὐτῶν διάνοια οἰκοδομεῖ τοὺς ἁπλοῦς, τοὺς ὁμοιομόρφους καὶ κανονικοὺς αὐτῶν συλλογισμούς, ἤγουν τὰ κρύσταλλά των, εἶναι τόσον στοιχειώδης, τόσον ἀφανής, ὥστε πρὸς ἐξήγησιν τῶν ἀποτελεσμάτων αὐτῶν, αἱ φυσικαὶ ἐπιστῆμαι ἠναγκάσθησαν νὰ τὰς χωρίσωσιν ἀπὸ τῶν κεκτημένων αὐτὰς ἀτόμων, νὰ τὰς χαρακτηρίσουν μὲ τὰ γενικὰ καὶ ἀκατάληπτα ὀνόματα τοῦ ἠλεκτρισμοῦ καὶ τοῦ μαγνητισμοῦ, τῆς ἕλξεως καὶ τῆς ὤσεως. Ἀλλὰ συγχύσατε τὰ αἰσθήματα καὶ τοὺς συλλογισμοὺς τῶν ὀρυκτῶν, δηλαδὴ βλάψατε τὰς γωνίας καὶ τὰς ἕδρας τῶν κρυστάλλων αὐτῶν, καὶ θέσατέ τα ἐν τῷ μέσῳ τῶν διατρεφουσῶν αὐτὰ συστατικῶν οὐσιῶν, καὶ θὰ ἰδῆτε μετὰ ποίου ζήλου ὑποστηρίζει ἡ Φύσις τὰς ἀΰλους ἐκείνας ἐσωτερικὰς λειτουργίας, ὅπως ἀνοικοδομήσωσι τὰ βλαβέντα μετὰ τῆς αὐτῆς μαθηματικῆς ἀκριβείας μεθ’ ἧς καὶ πρότερον. Ἀλλ’ ὅταν βλαβῇ τὸ οἰκοδόμημα τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, ὅταν θραυσθῇ ἐλατήριον, ἢ σταματήσῃ τροχός τις ἐν τῷ μηχανισμῷ ἐκείνῳ τοῦ νοός, ὃν ὁ ἑλληνικὸς λαὸς τόσον χαρακτηριστικὰ ὠνόμασε ’ρολόγι, τότε ἡ Φύσις ἐξακολουθεῖ νὰ ἐξετάζῃ ποία ἀράχνη ἔχασε τὸν δέκατον αὐτῆς πόδα, διὰ νὰ τῆς τὸν ἀναπληρώσῃ. Ποία σαύρα ἐβαρύνθη τὸν ὑδροχαρῆ αὐτῆς βίον, διὰ νὰ τῇ κατασκευάσῃ, ἀντὶ τῶν βραγχίων, κατάλληλα ἀναπνευστικὰ ὄργανα, νέους συμπαγεῖς πνεύμονας, καὶ οὕτω καθ’ ἐξῇς. Ἀλλὰ τὴν περικαλλῆ ταύτην νεάνιδα, τὸ ἄκρον ἄωτον τῆς δημιουργίας αὐτῆς; Τὴν ἀφίνει ἕρμαιον δυστυχήματός της, καὶ οὔτε σπεύδει κἂν νὰ τὴν λάβῃ ὀπίσω, νὰ τὴν ἑνώσῃ μὲ τ’ ἀρχικὰ στοιχεῖα, ἐξ ὧν τόσον ἀτελῶς τὴν ἔπλασεν, ἀλλὰ τὴν παρέχει θέαμα τόσῳ μᾶλλον οἰκτρὸν καὶ σπαραξικάρδιον εἰς τὴν ἀνθρωπότητα, ὅσῳ διαυγεστέρα μᾶς εἶναι ἡ συνείδησις περὶ τῆς δῆθεν ὑπεροχῆς καὶ τελειότητος ἡμῶν!... Τοιαῦτά τινα ἐσκεπτόμην περιπατῶν ἐν τῷ διαδρόμῳ τοῦ φρενοκομείου, μέχρις ὅτου ἐλθὼν ὁ καθηγητὴς μὲ ὡδήγησεν εἰς τὸ γραφεῖον του. Αἱ ὑποψίαι μου περὶ τῆς δυστυχοῦς δὲν ἦσαν φαντασιώδεις. «Αἱ ἀσθένειαι αὗται», εἶπεν ὁ γέρων, μετὰ προφανοῦς λύπης, «δὲν ἀρκεῖ μόνον ὅτι εἶναι ἀνίατοι, ἀλλὰ καὶ δὲν χρησιμεύουσι δι’ ὅλου πρὸς φωτισμὸν τῆς ἐπιστήμης. Τὸ κακὸν δὲν ἔχει τὴν ῥίζαν του εἰς τὴν γνωστὴν ἡμῖν φύσιν τῶν νεύρων, ἀλλ’ εἰς τὸν ἄγνωστον παράγοντα Ψ, τουτέστι τὴν ψυχήν. Ἡμεῖς θεραπεύομεν νεῦρα μόνον. Αὐτὸ εἶναι καταστροφὴ αἰσθημάτων καὶ παραστάσεων. Ἂς ὄψεται ὁ αἴτιος!» Καὶ ἀνακτησάμενος τὴν πνευματικὴν ἠρεμίαν τοῦ ἐπαγγέλματός του ὁ γέρων ἔλαβεν εἰς χεῖρας τὸ στηθοσκόπιον. Τοῦτο ἐσήμαινεν ὅτι ἔσυρε διὰ παντὸς τὸ παραπέτασμα πρὸ τῆς θλιβερᾶς ἐκείνης σκηνῆς. Ἐσπούδαζον κατὰ τὸν χρόνον ἐκεῖνον ἐν Γοττίγγῃ, μικρᾷ τοῦ Ἀννοβέρου πόλει, ἡ ὁποία ὅσον εἶναι ἀφανὴς καὶ ἀσήμαντος ὑπὸ πᾶσαν ἄλλην ἔποψιν, τόσον περιφανὴς καὶ ἔνδοξος εἶναι διὰ τὴν Αὐγουσταίαν αὐτῆς Ἀκαδημίαν. Διότι εἰς τὸ πνευματικὸν στερέωμα ταύτης ἀνέτειλαν ἄλλοτε καὶ σελαγίζουσιν ἔτι καὶ σήμερον, οἱ τηλαυγέστεροι ἀστέρες τῆς γερμανικῆς ἐπιστήμης. Τὸν πρῶτον ἐν Γερμανίᾳ χειμῶνά μου τὸν εἶχον διέλθει ἐν πέντε σισύραις ἐγκεκορδυλημένος, καὶ ὅμως πάντοτε ῥιγῶν καὶ χουχουλίζων. Καὶ παρακαλῶ τὸν Ἀθηναῖον ἀναγνώστην μου νὰ μὴ μὲ περιγελάσῃ διὰ τὴν ἐξομολόγησιν. Ἂς ἐπιφυλάξῃ τὸ ἀττικὸν ἅλας ὅπως ἁλατίσῃ τὰς εὐφυολογίας του, ὅταν δοθῇ καὶ εἰς αὐτὸν ἡ εὐχάριστος εὐκαιρία νὰ ζήσῃ, ἔστω καὶ ἐπί τινας ἑβδομάδας, ἐν θερμοκρασία 32°, λέγω τριάκοντα δύο βαθμῶν Ῥεωμύρου, οὐχὶ ὑπέρ, παρακαλῶ, ἀλλ’ ὑπὸ τὸ μηδενικόν˙ νὰ ἰδῇ τὴν ὑγρασίαν τοῦ ἀέρος ἐπικαθημένην ἐπὶ τῶν ὑέλων καὶ τῶν μεταλλίνων ἐλασμάτων τῆς οἰκίας εἰς παχέα στρώματα θαυμαστῶν μυριοσχήμων ἀποκρυσταλλώσεων˙ ν’ ἀκούσῃ τὴν χιόνα τρίζουσαν ὑπὸ τὰ βήματά του, ὡς ἐὰν συνίστατο ἐκ σκληρῶν αἰχμηρῶν ἠχηρῶν ῥινισμάτων χαλύβδου˙ νὰ παχνισθῇ καθ’ ὅλον του τὸ σῶμα ὡς μυλωθρὸς ἀλευρωμένος ὑπὸ τῆς ἐπὶ τῶν ἐνδυμάτων αὐτοῦ παγωνούσης ἀδήλου του διαπνοῆς˙ νὰ ἰδῇ τὰ ἀπὸ τοῦ μύστακος αὐτοῦ κρεμάμενα κρύσταλλα, λαμβάνοντα τὸ σχῆμα καὶ τὰς διαστάσεις, ἃς ἔσχον κατὰ τὸν παρελθόντα χειμῶνα ἐν Ἀθήναις αἱ ὑπὸ τῶν νεροχυτῶν καὶ τῶν ἀκροκεράμων κρεμασθεῖσαι ῥαβδοκρύσταλλοι, καὶ τότε ἂς ἔλθῃ νὰ τὰ ’ποῦμεν. Ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν τοῦ παρ’ ἡμῖν καύσωνος, κ’ ἐγὼ εὗρον ἄλλοτε αὐθάδεις λόγους, ὅπως περιπαίξω ἕνα ἐλέῳ Θεοῦ ποιητήν, διὰ τὰς παρὰ φύσιν, ὡς ἐνόμιζον, ὑπερβολὰς αὐτοῦ περὶ ψύχους. Ἀλλὰ κατὰ τὸν χειμῶνα ἐκεῖνον τοῦ 187... ἐν Γοττίγγῃ ἐκατάλαβα μὲ τὸ παραπάνω τί ἐστι τὸ θρυλλούμενον: νὰ παγώσῃ ἡ ἀναπνοὴ στὸ στόμα σου. Διότι τὸ φοβερὸν ἐκεῖνο ψῦχος ἐπάγωσε τὴν ἐδικήν μου ἀναπνοὴν ὄχι πλέον εἰς τὸ στόμα, ἀλλ’ εἰς αὐτοὺς τοὺς πνεύμονάς μου! Καὶ ὅταν ἦλθε καὶ παρῆλθεν ἡ ἐπιοῦσα ἄνοιξις, καὶ ὅταν ὑπερεμέσησε τὸ θέρος, ἐγὼ ἀκόμη ἔβηχον, ἔβηχον, ἔβηχον! Τέλος ἐπέστησαν οἱ πνιγηροὶ τοῦ Αὐγούστου καύσωνες, καὶ τὸ κακὸν ἤρχισε νὰ ἀναλυώνῃ. Ἀλλ’ ὁ κονιορτός, αἱ κακαὶ ἀναθυμιάσεις τῶν ἀθηναϊζόντων ἔτι δρόμων τῆς πενιχρᾶς Γοττίγγης δὲν ἦσαν πολὺ κατάλληλοι πρὸς ἐπίσπευσιν τῆς ἐντελοῦς θεραπείας. Διὰ τοῦτο ἐκρίθη ἀναγκαῖον ν’ ἀλλάξω κλίμα. Ἰατρός μου ἦτον τότε ὁ — μακαρίτης τώρα — αὐλοσύμβουλος Herr H, γέρων ὁμηρoμαθέστατος καὶ (κατὰ τοὺς φιλολόγους διὰ τοῦτο) διασημότατος τῶν ἐν Γερμανίᾳ παθολόγων, διευθυντὴς τῆς πολυκλινικῆς, καθηγητής, κτλ., κτλ., πρὸ πάντων ὅμως περίφημος ὡς συγγραφεὺς τῆς γνωστῆς Φυσιολογικῆς Παθολογίας τῶν Νεύρων, περὶ τὴν σπουδὴν τῶν ὁποίων εἶχεν ἀφιερώσει ὅλον αὐτοῦ τὸν βίον. Ἡ εἰδικότης του αὕτη περὶ τὰ νεῦρα ἐγένετο κυρίως ἀφορμὴ τῆς στενῆς ἡμῶν γνωριμίας, ὄχι μόνον διότι ἡ βήξ μου εἶχε καταντήσει ἓν εἶδος νευρικοῦ πάθους, ἀλλὰ καὶ διότι ἡ ἐπιστήμη του συνείχετο στενώτατα μὲ τὰς εἰδικὰς ψυχολογικὰς σπουδάς μου. «Πᾶν ἄλλο πάθοςα»,ἔλεγεν, ὅτε πρῶτον τὸν ἐπεσκέφθην μὲ ἓν συστατικὸν τοῦ ἀειμνήστου διδασκάλου Η. Lotze, «δὲν μᾶς σχετίζει εἰ μὴ μὲ τὸ σῶμα, τουτέστι τὴν ὕλην. Ἡ θεραπευτική μας ἑπομένως δὲν βασίζεται παρὰ μόνον ἐπὶ τῶν ζωϊκῶν, ἤγουν μηχανικῶν, χημικῶν, φυσιολογικῶν δυνάμεων τῆς ὕλης. Ἄλλως ἔχει τὸ πρᾶγμα διὰ τὰς ἀσθενείας τῶν νεύρων. Αἱ νευρικαὶ ἀσθένειαι εἶναι εἰδικαί, ἢ τοὐλάχιστον, κατὰ τὸν διδάσκαλόν σου, συνοδεύονται μὲ σχετικὰς ἀσθενείας τῆς ψυχῆς. Ἑπομένως ἡ θεραπευτική μας μέθοδος δὲν εἰμπορεῖ νὰ κάμῃ τοὺς ὑπολογισμοὺς αὐτῆς ἄνευ τῆς συνεπικουρίας τοῦ ἀγνώστου τούτου παράγοντος Ψ, τουτέστι τῆς ψυχῆς. Τί φυσικώτερον λοιπὸν παρὰ νὰ συμπροσδοκᾷ κανεὶς παρ’ ἡμῶν, ὅπως ἀνακαλύψωμεν ἐν τοῖς τελικοῖς ἐξαγομένοις τῶν ὑπολογισμῶν μας, ἂν ὄχι ὅλην τὴν φύσιν τοῦ ἀγνώστου τούτου Ψ, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ὅλας αὐτοῦ τὰς ἰδιότητας; Καὶ ἂν ὄχι ὅλας διὰ μιᾶς, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ὀλίγον κατ’ ὀλίγον; Διὰ τοῦτο ἐπαινῶ πληρέστατα τὴν πρόθεσίν σου νὰ παρακολουθήσῃς ὄχι μόνον τὸ ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ μάθημά μου, ἀλλὰ καὶ τὰς ψυχιατρικὰς παραδόσεις καὶ ἀσκήσεις μου ἐν τῷ φρενοκομείῳ. Ἐν τῷ καταστήματι τούτῳ θὰ λάβῃς ἀφορμὴν νὰ σκεφθῇς ἐπὶ πολλῶν, πολλῶν ψυχολογικῶν ζητημάτων. Καί, ἐν τῷ φιλελληνισμῷ μου, σοὶ εὔχομαι κατὰ τὴν λύσιν αὐτῶν ‘‘Ἀϊὲν ἀριστόϊαϊν κάϊ γιουπέεροκον ἔμεναϊ πάντοον Τοϊτόνοον!’’ » Θὰ ἦτο περιττὸν νὰ εἴπω ὅτι ἡ ἐπαινεθεῖσα ἐκείνη πρόθεσις δὲν ἐπραγματοποιήθῃ κατὰ τὸ πρῶτον ἀκαδημαϊκὸν ἔτος μου, καὶ ἔτι περιττότερον νὰ προσθέσω, ὅτι ἡ γλωσσοσπαστικὴ εὐχὴ τοῦ καλοῦ κἀγαθοῦ γέροντος δὲν θὰ πραγματοποιηθῇ ποτέ. Ὑπέδειξα ἤδη πῶς διῆλθον τὸ χειμερινὸν ἑξάμηνον. Ὅταν προεχώρησέ πως τὸ ἐαρινόν, ἤρχισα νὰ ἐπισκέπτωμαι τὰς ἐν τῇ πόλει παραδόσεις του, ἀλλὰ μετ’ ὀλίγον ἠναγκάσθην νὰ τὰς διακόψω. Διότι τακτικά, καὶ πάντοτε μετὰ ἓν τέταρτον τῆς ὑπομονῆς μου ἐν τῷ μέσῳ τῆς βαθείας θρῃσκευτικῆς σιγῆς, μεθ’ ἧς οἱ πολυάριθμοι ἀκροαταὶ ἔγραφον καὶ τὸ τελευταῖον σῖγμα τῶν διδασκαλιῶν τοῦ Κυρίου Καθηγητοῦ, μὲ κατελάμβανεν αἴφνης τὸ σπασμωδικὸν ἐκεῖνο βήξιμόν μου, τόσον σφοδρόν, τόσον ἀδιάκοπον, ὥστε οἱ συμφοιτηταί μου, μ’ ὅλην τὴν πρὸς τοὺς ξένους εὐγένειαν καὶ παράβλεψίν των, ἠναγκάζοντο νὰ μ’ ἐκδιώκωσιν ἐκ τῆς παραδόσεως διὰ τῶν συνήθων συριγμῶν καὶ ποδοσυρμάτων. Εἰς τὸ μάθημα τῆς ψυχιατρικῆς ποτὲ δὲν παρευρέθην ὡς ἐκ τῆς ἀποστάσεως, ἂν καὶ ἤμην ἀνυπόμονος νὰ γνωρίσω τὸ περίφημον διὰ τὸν διοργανισμὸν καὶ τὴν πρωτοτυπίαν αὐτοῦ φρενοκομεῖον τῆς Πρωσσίας. Διὰ τοῦτο, ὅταν τὴν πρωΐαν ἐκείνην μετέβην κατὰ τὴν συμπεφωνημένην ὥραν εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἰατροῦ μου, ὅπως μ’ ἐξετάσῃ ἔτι ἅπαξ καὶ μὲ συμβουλεύσῃ ὁριστικῶς, ποῦ πρέπει νὰ μεταβῷ πρὸς ἀνάρρωσίν μου, δὲν δυσηρεστήθην πολύ, ἀκούσας ὅτι, μ’ ὅλην τὴν δοθεῖσάν μοι ὑπόσχεσιν, ὁ κύριος Χ ἠναγκάσθῃ νὰ μεταβῇ ἐκτάκτως εἰς τὸ φρενοκομεῖον, παραγγείλας νὰ μοὶ εἴπουν, ὅτι μὲ παρακαλεῖ νὰ τὸν συναντήσω ἐν τῷ καταστήματι τούτῳ, εἰς τὸ ἰδιαίτερον αὐτοῦ γραφεῖον. Τὸ εὐρύτατον καὶ ἀρχιτεκτονικῶς ἄριστα ᾠκοδομημένον φιλανθρωπικὸν τοῦτο ἵδρυμα τῆς Πρωσσικῆς Κυβερνήσεως κεῖται δέκα περίπου λεπτὰ νοτίως τῆς Γοττίγγης, ἐπὶ τερπνοτάτου λόφου, ἐν μέσῳ χλωρῶν λειμώνων καὶ σκιερῶν κήπων, παρέχον εἰς τὴν ὄψιν τοῦ θεατοῦ, τὴν ὑπὲρ πᾶν ἄλλο γραφικωτάτην περὶ τὴν πόλιν ταύτην χωριογραφίαν. Ἡ Διοίκησις αὐτοῦ εἶναι ὅλως δι’ ὅλου ἀνεξάρτητος τῶν ἀρχῶν τοῦ Πανεπιστημίου˙ καὶ ὁ μόνος κρίκος, ὁ συνδέων αὐτὸ μὲ τὴν ἰατρικὴν σχολήν, ἦτον ἡ ἀδιαμφισβήτητος εἰδικότης τοῦ καθηγητοῦ κυρίου Χ, ὅστις κ’ ἐδίδασκεν ἐν αὐτῷ τὴν ἐμπειρικὴν ψυχιατρικὴν παραχωρήσει τῆς διοικήσεως. Τὸ κατάστημα εἶναι προικισμένον μὲ πολλὰς γαίας, ἡ καλλιέργεια τῶν ὁποίων ἀνατίθεται εἰς ἐκείνους τῶν φρενοβλαβῶν, ὅσων αἱ ψυχικαὶ δυνάμεις παραλυθεῖσαι ὑπὸ τοῦ βάρους τῶν συμφορῶν καὶ τῆς διαπάλης τοῦ περὶ ὑπάρξεως ἀγῶνος ἐν μεγαλοπόλεσι δὲν χρειάζονται εἰ μὴ ἠθικὴν ἀνακούφισιν, ἐργασίαν συμφωνοτέραν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, ὅπως ἀνακτήσωσι τὴν προτέραν αὐτῶν ἐνεργητικότητα. Ἀλλὰ καὶ αἱ ἐσωτερικαὶ τοῦ φρενοκομείου ὑπηρεσίαι ἐκτελοῦνται κυρίως ὑπὸ τῶν ἀβλαβεστέρων αὐτῶν οἰκητόρων. Ὡς καὶ αὐτοὶ οἱ νεωκόροι, καὶ τὸ θαυμαστότερον, αὐτὸς ὁ ἱεροκῆρυξ τῆς περὶ ἧς ὁ λόγος ἐποχῆς, ἦτον ἐκ τῶν φρενοβλαβῶν. Ἄνθρωπος εὐλαβέστατος καὶ τὰ μάλιστα ἐντριβὴς περὶ τὰς Ἱερὰς Γραφάς, Βόλκενχαὰρ ὀνομαζόμενος, προλύτης τῆς Θεολογίας, ὁ ὁποῖος πάντοτε μὲν συνέθετε τὴν λαμπροτάτην ἀπὸ ἄμβωνος ὁμιλίαν του, σπανίως ὅμως κατώρθου νὰ τὴν ἀπαγγείλῃ μέχρι τέλους ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ καταστήματος. Διότι τὸ ἄλογον, ἂν καὶ ἐξ ἀνθρώπων συνιστάμενον, ποίμνιόν του, δὲν ἐτήρει, ὡς εἰκός, τὴν πρέπουσαν κατὰ τὸ κήρυγμα σιγήν, οὐδ’ ἐφέρετο πάντοτε μὲ τὴν δέουσαν εὐπρέπειαν. Πολὺ συχνὰ τὸν διέκοπτον οἱ εὐήθεις γέλωτες τρελλοῦ τινος ἐν τῷ μέσῳ τῆς ὑψηλοτέρας περικοπῆς τοῦ λόγου του˙ ἄλλοτε πάλιν τὸν ἐξάφνιζον αἱ συντακτικαὶ παρατηρήσεις βλακός τινος, καὶ τοῦτο πάντοτε κατὰ τὰ παθητικώτερα τῆς ὁμιλίας του μέρη. Τότε ὁ Βόλκενχαὰρ ἔχανε τὴν ἑτοιμότητα τοῦ πνεύματος καὶ τὴν συνέχειαν τοῦ κειμένου του˙ ἐγίνετο ἄλλος ἐξ ἄλλου. Καὶ μετά τινων στιγμῶν τεταραγμένην σκέψιν περὶ τοῦ πρακτέου, ἥρπαζε τὸν ὀγκώδη τόμον τῆς Γραφῆς ὑπὸ μάλης, ἐξήρχετο διὰ πλαγίας τινὸς θύρας εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ μαγειρείου καὶ ἐκεῖ, λαμβάνων αἴφνης μεγαλοπρεπεστάτην στάσιν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ κακανισμοῦ τῶν ὀρνίθων, τοῦ γρυλισμοῦ τῶν χοίρων, τῶν συριγμῶν καὶ πιπισμῶν τῶν νησσῶν καὶ τῶν χηνῶν, ἀπήγγελλε τὸ ἀριστούργημά του μετὰ μεγίστης ῥητορικῆς τέχνης, μετὰ συγκινητικῆς κατανύξεως καὶ θεοσεβείας ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τέλους! Δὲν ἀγαπῶ τὰς παρεκβολὰς ἐν τοῖς διηγήμασιν˙ ἀλλ’ ἀφοῦ ἔκαμα ἐξαίρεσιν ὡς πρὸς τὴν νόσον τοῦ Βόλκενχαὰρ ἂς μ’ ἐπιτραπῇ νὰ προσθέσω τί μοὶ συνέβη ἐν σχέσει πρὸς αὐτήν. «Συνεπεστέραν νόσον δὲν θ’ ἀπαντήσητε πολὺ συχνά», μᾶς ἔλεγε μίαν ἡμέραν ὁ καθηγητὴς τῆς ψυχιατρικῆς. «Παραβλέπει ὅλην τὴν ταραχὴν τῶν ζώων, ἀλλὰ δὲν ἀνέχεται τὸν ἐλάχιστον θόρυβον ἐκ μέρους ἀνθρώπων. Προφανῶς, διότι τῷ ἐναπολείπεται ἀκόμη ἀμυδρά τις συνείδησις, ὅτι ἡ πρὸς τὰ ὑψηλὰ καὶ σπουδαῖα προσοχὴ εἶναι ὁ φυσικὸς φόρος μόνης τῆς ἀνθρωπότητος. Καὶ ἀντὶ ν’ ἀφίνωμεν τὸν πτωχὸν Βόλκεχαὰρ ν’ ἀποδιδράσκῃ ἀπὸ τὸ ἀληθῶς ἄξιον αὐτοῦ βῆμα, θὰ ἦτο ἴσως φρονιμώτερον ν’ ἀντικαθιστῶμεν ἑκάστοτε τὸ ἀνόητον αὐτοῦ ἀκροατήριον διὰ τῶν ἀκακωτέρων θηρίων τῆς αὐλῆς τοῦ μαγειρείου». Ὁ ἀναγνώστης μου θ’ ἀπορήσῃ. Ἐν τούτοις ἐγὼ ἤθελον νὰ εἴπω ὅτι οἱ λόγοι οὗτοι μ’ ἔκαμαν νὰ κοκκινίσω ἐξ αἰσχύνης μέχρι τῶν ἀκροτελευτίων τῶν ὤτων μου. Διότι ἀνεμνήσθην συνήθεις τινὰς σκηνὰς τῶν ἀνωτάτων ἐκπαιδευτηρίων τῆς ἐλευθέρας ἡμῶν Πατρίδος, σκηνάς, ἐν αἷς καὶ ἡ εὐγενεία μου ἄλλοτε διεδραμάτισε λίαν ἐνεργὸν πρόσωπον, καὶ εὕρισκον ὅτι ἡ πρότασις τοῦ καθηγητοῦ ἦτο δικαία νὰ ἐφαρμοσθῇ μᾶλλον εἰς τὴν παρ’ ἡμῖν ἐπικρατοῦσαν ἀβελτηρίαν, παρὰ ἐπὶ τῶν ἀτυχῶν ἐκείνων πλασμάτων, τὰ ὁποῖα ἐπὶ τέλους ἠδύναντο νὰ ἐπικαλεσθῶσιν ὑπὲρ ἑαυτῶν τὴν ἐλαφρυντικὴν περίπτωσιν, ὅτι ἐστεροῦντο λογικοῦ. Ὁπωσδήποτε, συγγνώμην διὰ τὴν παρεκβολήν. Ἀπὸ τὰ ἐκπαιδευτήριά μας μεταβαίνω, πάλιν, διὰ φυσικωτάτου τῶν ἰδεῶν συνειρμοῦ, εἰς τὸ φρενοκομεῖον. Ὅταν, τὴν πρώτην ἐκείνην φοράν, διανύσας τὴν σπειροειδῶς τὸν περίφυτον λόφον ἀνερχομένην κατάσκιον ὁδόν, ἔφθασα πρὸ τῆς νεογοτθικῆς προσόψεως τοῦ λαμπροῦ τούτου οἰκοδομήματος, ἐνόμισα ἐπὶ μίαν στιγμὴν ὅτι, παραπλανηθεὶς τῆς ὁδοῦ μου, εὑρέθην ἀπροσδοκήτως ἐνώπιον μεγαλοπρεποῦς ἐξοχικοῦ μεγάρου, ἐν ᾧ πολυπληθὴς κόσμος διετέλει ἐν χαρᾷ καὶ εὐφροσύνῃ. Φωναὶ ᾀδόντων, ἦχοι ποικίλων μουσικῶν ὀργάνων, ἐξερχόμενοι τῶν ὑψηλῶν αὐτοῦ παραθύρων, ἀνεμιγνύοντο μὲ τὰ κελαδήματα τῶν πτηνῶν, τῶν ἐριζόντων πρὸς αὐτοὺς ἐν τοῖς πυκνοῖς φυλλώμασι τῶν σκιάδων. Ὁ ἀκούων τὰς συναυλίας ἐκείνας ἐλησμόνει νὰ ἐρωτήσῃ, διατί τόσον φαιδρὰ παράθυρα διατελοῦσι σιδηρόφρακτα, ὡς παράθυρα εἱρκτῶν. Διατί οἱ τοῖχοι τῶν περιβόλων εἶναι τόσον ἐξησφαλισμένοι, μᾶλλον κατὰ τῶν ἐντός, παρὰ κατὰ τῶν ἔξωθεν τυχὸν μελλόντων ν’ ἀποπειραθῶσι τὴν ὑπέρβασίν των. Διότι ὄπισθεν τῶν ὑψηλῶν ἐκείνων τοίχων, ἀντὶ τῆς στυγνῆς, τῆς ἀπελπιστικῆς, τῆς κακὰ βυσσοδομούσης σιγῆς τῶν εἱρκτῶν καὶ φυλακῶν, ἀντήχουν οἱ φαιδρότεροι γέλωτες, αἱ ζωηρότεραι συνομιλίαι τῶν — τίς οἶδεν ἂν ὄχι εὐτυχῶν — οἰκητόρων, καὶ ἠκούοντο οἱ συνήθεις κρότοι πολλαπλῶν γυμναστικῶν ἐν ὑπαίθρῳ παιδιῶν. Ὁ θυρωρὸς δὲν μοὶ ἐπέτρεψε νὰ εἰσέλθω, παρὰ μετὰ πολλὰς ἐρωτήσεις καὶ ἐπανειλημμένας διατυπώσεις. Μ’ ὅλας τὰς διαβεβαιώσεις μου, ὅτι εἶμαι γνωστικὸς ἄνθρωπος, μοὶ προσεφέρετο λίαν ὑπόπτως, προφανῶς δι’ αὐτὰς ταύτας τὰς διαβεβαιώσεις. Διότι, ἐνθυμοῦμαι ὅτι εἶπεν: «Οἱ γνωστικώτεροι ἄνθρωποι τοῦ κόσμου εἶναι ἴσα ἴσα ἐκεῖνοι, ὅσοι προσπαθοῦν μὲ κάθε τρόπον νὰ εἰσέλθουν εἰς τὸ ἄσυλον». Ὅταν τέλος πάντων, διὰ λαμπρῶν κλιμάκων καὶ λαμπροτέρων διαδρόμων, ὡδηγήθην εἰς τὸ γραφεῖον τοῦ καθηγητοῦ κυρίου Χ· «Καλά ποὺ ἦλθες!» ἀνεφώνησεν ὁ ἀγαθὸς γέρων. «Πᾶμε νὰ σὲ παρουσιάσω εἰς τὸν διευθυντήν! Εἶναι πολὺ καλὸς καὶ σοφὸς ἄνθρωπος˙ εἶναι ὁ πατὴρ ὅλων ἡμῶν ἐδῶ μέσα». Δὲν ἠξεύρω πῶς αἴφνης ἐσταμάτησε τὸ αἷμα ἐντὸς τῶν φλεβῶν μου. Οἱ λόγοι οὗτοι, ἡ εὐγένεια μεθ’ ἧς τοὺς ἐπρόφερε, μ’ ἐνέπνευσαν μίαν παράδοξον ὑποψίαν˙ ἀνέκφραστος φρίκη ἐδέσμευσε τὴν γλῶσσαν ἐν τῷ στόματί μου. Τί δουλειὰν ἔχω ἐγὼ νὰ κάμω μὲ τὸν διευθυντὴν τοῦ φρενοκομείου; «Μήπως λοιπὸν δὲν πάσχω μόνον ἐκ τοῦ στήθους;» ἐσκέφθην ἀστραπιαίως, καὶ ηὐχήθην νὰ μὴ εἶχε μοῦ ἐπιτρέψει ποτὲ ὁ θυρωρὸς τὴν εἴσοδον εἰς τὸ ἄσυλον! «Μία πολὺ θλιβερὰ ἀσθένεια», εἶπεν ὁ καθηγητής, συγχυσθεὶς ὀλίγον ἐκ τῆς σιωπῆς μου, «πολὺ θλιβερά, ἂν καὶ ποιητικὴ ἀσθένεια, μ’ ἐκάλεσε τόσον ἐκτάκτως ἐνταῦθα, καὶ μ’ ἔκαμε νὰ παραμελήσω τοὺς ἐν τῇ πόλει ἀσθενεῖς μου». Αἱ στοαὶ δι’ ὧν διηρχόμεθα, μ’ ἐφαίνοντο ὅτι ἐγύριζον γύρω, γύρω, περὶ τὴν κεφαλήν μου! Ὁ καθηγητὴς ἐπερίμενεν εἰς μάτην νὰ τῷ ὁμιλήσω. «Πρόκειται νὰ ἐξετάσωμεν», ἐξηκολούθησεν ἔπειτα, «νὰ σπουδάσωμεν μίαν δυστυχῆ νεήλυδα˙ ἓν θῦμα ἐρωτικῆς ἀπελπισίας, ἐκ τοῦ Δουκάτου τῆς Βάδης. Βεβαίως θὰ σ’ ἐνδιαφέρῃ πολὺ νὰ εἶσαι παρὼν κατὰ τὴν ἐξέτασιν. Ὁρίστε! Θὰ εἶναι τὸ πρῶτον σου ψυχιατρικὸν μάθημα. Ἰδοὺ ὁ λόγος διὰ τὸν ὁποῖον κυρίως σοῦ παρήγγειλα νὰ ἔλθῃς». Δόξα σοι ὁ Θεός! Λοιπὸν δὲν ἐπρόκειτο νὰ ἐξετάσουν ἐμέ! «Εὐχαριστῶ πολύ», εἶπον, «κύριε Αὐλοσύμβουλε!» καὶ ἀνέπνευσα ἰσχυρῶς καὶ βαθέως, ὡς ἐὰν εἶχον, ἀντὶ τῶν ἀσθενῶν πνευμόνων, τὰ μεγάλα φυσερὰ τοῦ σιδηρουργείου ὑπὸ τὰ στέρνα μου! «Πρέπει νὰ σπουδάσω τὴν κατάστασίν της πρὸ τῆς ἐπανόδου τῆς μανίας», ἐξηκολούθησεν ὁ καθηγητής. «Θὰ ἦτο καὶ ἀνιαρὸ νὰ σὲ ἀφήσω νὰ περιμένῃς μόνος. Μετὰ τὴν συνεδρίασιν σ’ ἐξετάζω καὶ σὲ λέγω τὰ δέοντα ὡς πρὸς τὸ ταξείδιόν σου». Ἐγὼ ἀνέπνευσα ἐκ νέου, καὶ προσεπάθησα νὰ φανῶ ὅσον τὸ δυνατὸν ἀτάραχος. Ἀλλὰ δὲν ἡσύχασα κυρίως, παρὰ ὅταν εἶδον μετὰ πόσης δυσκολίας ὁ διευθυντὴς συγκατένευσε ν’ ἀνεχθῇ τὴν παρουσίαν μου κατὰ τὴν ἐξέτασιν τῆς ἀσθενοῦς του. Ὁ μικρόφθαλμος καὶ ψαρὸς οὗτος ἀπόγονος τῶν πυγμαίων παρενέβαλλε τὰς ἐνστάσεις αὐτοῦ τόσον ἀπροκαλύπτως, ὥστε ἐπὶ μίαν στιγμὴν ᾐσθάνθην ἐμαυτὸν προσωπικῶς προσβεβλημένον. «Μὴ παρεξηγῇς τὸν φιλάνθρωπον συνάδελφόν μου», μοὶ ἔλεγεν ὕπερθεν τῆς κεφαλῆς τοῦ διευθυντοῦ ὁ κύριος Χ*. «Αὐτὸς οὔτε φιλέλλην εἰμπορεῖ νὰ εἶναι, οὔτε φιλόμηρος. Ἐν γένει δὲν ἔχει πρὸς οὐδένα σώας ἔχοντα τὰς φρένας εἰδικήν τινα φιλίαν. Εἰκοσιπέντε ἔτη τώρα δὲν ζῇ καὶ δὲν συναναστρέφεται παρὰ μὲ τὰ παιδία του, τουτέστι τοὺς τρελλούς. Ἡ ἀγαθότης του εἶναι ἀκαταμέτρητος, εἶναι ἄνευ ὁρίων, ἀλλὰ δὲν ἐκτείνεται πέραν τῶν τοίχων τοῦ κτιρίου τούτου. Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ ἐπίσκεψίς σου δὲν ἐνοχλεῖ δι’ ὅλου τὴν ἀσθενῆ, ἀλλὰ βλέπεις ὁ κύριος διευθυντὴς ἔχει, ὡς εἰκός, καὶ ἄλλας γενικωτέρας ἐπιφυλάξεις». Καὶ ὑψώσας τὰς χεῖρας καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ὡς προσευχόμενον παιδίον: «Ἄϊ γκὰρ Τσόϋ τε πάτερ, κάϊ Ἀτεεναΐεε κάϊ Ἄπολλον τοϊοῦτοϊ ντέκα μοϊ ζουμφράντμονες ἄϊεν Ἀχαϊῶν! » ἀνέκραξεν ὁ γέρων ῥίψας ἐπὶ τῆς ἀσχημοτάτης τοῦ διευθυντοῦ μορφῆς βλέμματα ἐραστοῦ ἐνθουσιώδους. Ὕστερον ἀπὸ τυπικάς τινας φιλοφρονήσεις πρὸς τὸν ὅσον φιλομειδὴ τόσον δυσκέρδητον ἐκεῖνον μικράνθρωπον, ὅστις ἐφαίνετο ἀποκρύπτων τὰς δυστυχίας τῶν αὐτῷ ἐμπεπιστευμένων μετὰ τῆς φειδοῦς καὶ φιλοστοργίας, μεθ’ ἧς οἱ γονεῖς ἀποκρύπτουν τὰ ἐλαττώματα τῶν ἰδίων τέκνων ἀπὸ τῶν ὀμμάτων τοῦ κόσμου, μετέβημεν καὶ οἱ τρεῖς πρὸς ἐπίσκεψιν τῆς πασχούσης. Μετὰ τὴν πρώτην γωνίαν τοῦ διαδρόμου ἣν ἐκάμψαμεν, ὁ διευθυντὴς ἀνερριχήθη πηδηκτά, ἀλλ’ ἀψοφητὶ ὡς κουνέλιον, στενὴν καὶ πλαγίαν κλίμακα, ἐκ τῆς κορυφῆς τῆς ὁποίας, ὡς ἐνόμισα, εἶδον εἰσερχωμένας τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖνας. Ὁ καθηγητὴς καὶ ἐγὼ ἐστάθημεν πρὸ τῆς προσεχοῦς θύρας. Μετά τινα λεπτὰ προσδοκίας σιωπηλῆς ἐλθὼν ὁ διευθυντὴς ἤνοιξεν ἡμῖν τὴν θύραν, καὶ «Ἐμβᾶτε», εἶπεν, «εἶναι ὅλως δι’ ὅλου ἥσυχος». Καὶ ἔκαμεν, ὡς ἐὰν μας εἰσῆγεν εἰς τὸ ἄδυτον ναοῦ τινος. Ὁ τόπος, ἐν ᾧ εἰσήλθομεν εὐλαβῶς, ἦτον εὐρύχωρος αἴθουσα σχεδὸν στρογγύλου σχήματος, μὲ ὕψος λίαν ἀνάλογον πρὸς τὴν διάμετρον αὐτῆς, καὶ μόνον ὑπὸ τοῦ ὑελοσκεπάστου θόλου της φωτιζομένη. Παράθυρα δὲν εἶχεν, οὐδὲ ἠδύνατο νὰ ἔχῃ. Διότι οἱ τοῖχοι τῆς αἰθούσης ταύτης μέχρις ὕψους ἑνὸς καὶ ἡμίσεος ἀναστήματος κατείχοντο ὑπὸ παχείας καὶ ἁπαλῆς τίνος γομώσεως κατὰ τὸ σύστημα τῶν ὁλοσηρικῶν ἐκείνων ἀναπαυτηρίων, τῶν κοσμούντων τὰς αἰθούσας τῶν πλουσίων. Τὸ ἐπικαλύπτον τὴν ἐπίστρωσιν ταύτην παχύχνουδον βελοῦδον, ἡμέρου κυανοῦ χρώματος, διεστίζετο εἰς κανονικὰ ῥομβειδῆ σχήματα ὑπὸ βαθέως ἐμπηγμένων κομβίων, μόλις φαινομένων, ὡς ἐκ τοῦ πάχους τῆς γομώσεως. Τὸ γυμνὸν τοῦ τοίχου μέρος, ἄνωθεν τῆς ἐπιστρώσεως, ἦτο λευκόν. Ὁ ἐπὶ τοῦ ἐδάφους παχὺς τάπης ἦτο πράσινος˙ ἐνῷ τὰ ἄξυλα καί, ὡς ἐννόησα μετὰ ταῦτα, ἀεροπληθῆ ἐξ ἐλαστικοῦ κόμμιος καθίσματα καὶ ἀνάκλιντρα εἶχον τὸ αὐτὸ μὲ τὴν περικόσμησιν χρῶμα: Κυανοῦν ἀνεκφράστως γλυκὺ καὶ ὄντως ἥμερον, ὥστε δὲν ἤξευρες ἂν ἦτο τοῦτο, ἢ τὰ χρώματα τοῦ ὑελίνου θόλου ἡ ἀφορμή, δι’ ἣν τὸ ἐν τῇ αἰθούσῃ ἐκείνῃ φῶς ἐξήσκει ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων καὶ τῶν νεύρων τόσον εὐχάριστον, τόσον ἀνακουφιστικὴν καὶ τοῦτ’ αὐτὸ πραϋντικὴν ἐπίδρασιν. Μηχανισμὸς ἀερισμοῦ δὲν ἐφαίνετο πουθενά. Καὶ ὅμως, ὅταν εἰσήλθομεν εἰς τὸ ἄνευ παραθύρων τοῦτο οἴκημα, ἐνόμισα ὅτι ἐξήλθομεν εἰς τὸ ὕπαιθρον: τόσον καθαρὰ καὶ δροσερὰ ἦτον ἡ ἐν αὐτῷ ἀτμοσφαῖρα! Ἐν τούτοις ἡ δυστυχὴς αὐτοῦ κάτοικος δὲν ἐφαίνετο. Διὰ τοῦτο ὁ διευθυντής, προχωρήσας μετά τινας στιγμὰς σιωπῆς μέχρι τοῦ βάθους καὶ παραθεὶς τὸ οὖς ἐπὶ τοῦ ἁπαλοῦ ἐκείνου τοιχώματος, ἠρώτησε μετὰ τῆς συμπαθητικῆς ἐκείνης φωνῆς, μεθ’ ἧς καλοῦσιν οἱ γονεῖς τὰ ἀσθενοῦντα φίλτατά των: «Ἐπιτρέπεται, Fräulein;» Μέρος τοῦ κυανοῦ ἐπιστρώματος ὑπεχώρησεν ἀψοφητὶ ἐν εἴδει θύρας, καὶ λυσίκομος, λευχείμων κόρη παρέκυψεν ἐξ αὐτοῦ, ὠχρὰ μέν, ἀλλὰ φιλομειδὴς καὶ ἐρασμία. «Ὁρίστε! Ὁρίστε μέσα, παρακαλῶ! Λάβετε θέσιν καὶ συγχωρήσατέ μοι νὰ διορθώσω τὴν καρφίτσαν μου». Καὶ προελθοῦσα εἰς τὴν αἴθουσαν, ὕψωσε τοὺς λευκοτάτους αὐτῆς βραχίονας ἐνασχολημένη, ἀλλ’ εἰς μάτην, νὰ περισυνάξῃ τὴν μέχρι χρυσοχρόου ξανθὴν καὶ πλουσιωτάτην αὐτῆς κόμην. «Ἂς κουρεύεται!» εἶπεν ἐπὶ τέλους περιφρονητικῶς, καὶ τὴν ἀφῆκε νὰ χυθῇ ἐπὶ τῶν τορνευτῶν ὠμοπλατῶν της. «Ἀφοῦ δὲν εἶν’ ἐδῶ νὰ μὲ ἰδῇ, ἂς κουρεύεται! Ἀλλὰ μὴ βιάζεσθε, παρακαλῶ, διὰ νὰ σᾶς παρουσιάσω καὶ τὸν μέλλοντα σύζυγόν μου. Ἐπῆγε νὰ σκάψῃ, νὰ βγάλῃ τὰ διαμάντια διὰ τὰ δακτυλίδια μας: τοὺς ἀρραβῶνας μας. Μεγάλα διαμάντια! Πολὺ μεγάλα διαμάντια θὰ ἐπιθυμῇ νὰ εὕρῃ˙ γι’ αὐτὸ ἀργεῖ νὰ ἐπιστρέψῃ. Ἐν τούτοις μὴ βιάζεσθε. Ἔχει σφυρὶ μυτερό, καὶ εἶναι ἀνοιχτομμάτης ἄνθρωπος. Εἰς τὸ κέντρο τῆς γῆς θὰ προχωρήσῃ, ἀλλὰ θὰ τὰ εὕρῃ καὶ θὰ ἐπιστρέψῃ». Ἔπειτα λαβοῦσα ἓν κάθισμα καὶ πλησιάσασα πρὸς ἐμέ, ὡς ἐὰν ἤμεθα γνωστοὶ ἐκ παιδικῆς ἡλικίας: «Πές μου, παρακαλῶ, μὲ ὅλα τὰ σωστά σου», εἶπεν. «Πόσον θερμὸν εἶναι τὸ κέντρον τῆς γῆς; Τόσον δά, ’σὰν τὸ χέρι μου, ἢ τόσον δά, ’σὰν τὸ μάγουλό μου; Ὁρίστε! Τόσον δὰ ἢ τόσον δά;» Καὶ λαβοῦσα μετ’ οἰκειότητος τὴν χεῖρά μου, ἔφερεν αὐτὴν ἐπὶ τῆς πυρεσσούσης παρειᾶς της, καὶ προσήλωσε τοὺς γαλανοὺς αὐτῆς ὀφθαλμοὺς ἐπὶ τῶν ἐμῶν, περιμένουσα νὰ τῇ ἀπαντήσω. «Περισσότερον», ἐτραύλισα ἐγὼ συγκεχυμένος, «πολὺ περισσότερον!» «Τόσῳ τὸ καλλίτερον!» ἀνεφώνησεν ἡ κόρη περιχαρής, καὶ ἐτινάχθη ὡς δορκὰς ἀπὸ τῆς θέσεώς της, κροταλίσασα τὰς μικρὰς αὐτῆς χεῖρας. «Τόσῳ τὸ καλλίτερον! Μοῦ ἔφυγε ψυχρός, καὶ θὰ μοῦ ἔλθῃ ὀπίσω ὅλος φωτιά, ὅλος ἀγάπη! Γι’ αὐτὸ μὴ βιάζεσθε, παρακαλῶ, περιμένετε νὰ τὸν ἰδῆτε˙ θέλετε νὰ ψάλω τίποτε γιὰ νὰ μὴ μᾶς παραφανῇ ἡ ὥρα;» Καὶ εἰσελθοῦσα ὡς ἀστραπὴ εἰς τὸ προσεχὲς δωμάτιον, ἐπέστρεψε φέρουσα περίχρυσον ἰταλικὴν χάρπαν. Ἔπειτα ἐκλέξασα ὑπὸ τὸν χρωματιστὸν θόλον τὸ μέρος, ὅθεν εἰσήρχετο προφανῶς τὸ περισσότερον καὶ λευκότερον φῶς, ἐτοποθετήθη κἄπως φιλαρέσκως ὑπὸ τὰς ἀκτῖνας αὐτοῦ καὶ ἤρχισε νὰ κρούῃ τὰς χορδὰς τοῦ ὀργάνου τόσον φαιδρὰ καὶ τόσον ζωηρά, ὡς ἐὰν ἦτον ἡ εὐτυχεστέρα κόρη τοῦ κόσμου. Κατ’ ἀρχὰς δὲν ἔπαιζεν εἰ μὴ γεννήματα τῆς φαντασίας της. Μετ’ ὀλίγον ὅμως ἤρχισε νὰ ψάλλῃ μελαγχολικώτερον, συνοδεύουσα μὲ τοὺς μαγικοὺς καὶ νωχελεῖς τοῦ ὀργάνου της τόνους φωνὴν ἔτι μαγικωτέραν, ἔτι νωχελεστέραν: «Πὼς εἶν’ στὸ δάσος σκοτεινά, Φταῖν’ τὰ κλαδάκια τὰ πυκνά. Πὼς δὲ μ’ ἀγαπᾷ ὁ καλός μου, τὸ ξεύρω ἀπ’ τὴν ἀρχὴ τοῦ κόσμου. Ἄχ, καὶ βάχ, θὰ ’πῇ καϋμός, μὰ πονεῖ ὁ χωρισμός, κι ἡ ἀγάπη κονδυλάει ’σὰν βαρκούλα στὰ πελάγη!» Ἐδῶ διέκοψεν αἴφνης τὴν μουσικήν, καὶ ἀποταθεῖσα πρὸς τὸν διευθυντήν, ὡς ἐὰν συνεπλήρου ἀρξαμένην ἤδη ὁμιλίαν τῆς: «Καὶ στείλατέ μου τὴν παραμάννα μου τὴν Ἀννίκαν», εἶπε, «γιὰ νὰ τοῦ γράψω ἕνα γράμμα, νὰ τοῦ τὸ ’πῶ φανερὰ καὶ ξάστερα». Ἔπειτα, ἀναλαβοῦσα πάλιν τὸ ὄργανόν της ἤρχισε νὰ ψάλλῃ ἐπὶ ῥωμαντικωτέρου τόνου, καὶ συγκεκινημένη μέχρι δακρύων: «Ξεύρεις τὰ πράσιν’ ἀκρογιάλια ποὺ οἱ λεμονιὲς ἀνθοῦνε; Ποὺ μέσ’ στοὺς ἴσκιους πορτοκάλια χρυσᾶ μοσχοβολοῦνε; Ἐκεῖ, ἐκεῖ, στὴν γῆν τοῦ Παραδείσου, νὰ ταξειδεύσω ’πιθυμῶ μαζί σου!» Ἀλλ’ οὕτως ἐσπευσμένως καταντήσασα εἰς τὴν κατακλεῖδα τῆς γνωστῆς ταύτης στροφῆς τοῦ Γερμανοῦ ποιητοῦ, καὶ πρὶν ἔτι συμπληρώσῃ τοὺς συνοδεύοντας τὸ ᾆσμά της τόνους, διακοπεῖσα αἴφνης ἐκ νέου, ἔρριψε τὸ ἐπὶ τοῦ στήθους πεσὸν μέρος τῆς ξανθῆς αὐτῆς κόμης ὕπερθεν τοῦ ὤμου τῆς, καὶ σείσασα τὴν ὡραίαν κεφαλὴν οὕτως, ὥστε αἱ μετάξιναι τρίχες νὰ περισυναχθῶσιν ὅσον οἷόν τε ἐπὶ τῶν νώτων αὐτῆς: «Ἀνάθεμά τους», εἶπε, «ποὺ βγάλλουν τὰ τραγούδια, καὶ κανένα δὲν ταιριάζει μὲ τὸν ἑαυτό μου! Κανένα, κανένα! Ὡς κ’ ἐκεῖνο ποὺ ἔκαμα ἐγώ˙ κ’ ἐκεῖνο δὲν ταιριάζει!» καὶ σύρουσα τοὺς λεπτοφυεῖς αὐτῆς δακτύλους ἐπὶ τῶν εὐήχων τῆς χάρπας χορδῶν, ὡς ἐὰν τὰς ἐθώπευεν, «Ἔχει ὅμως ὡραία μουσική, πολὺ ὡραία μουσική!» εἶπε μετὰ παιδικοῦ στόμφου. «Τόσον ὡραία, ποὺ κανένας δὲν τὴν ἔγραψεν ἀκόμη. Γι’ αὐτὸ μὲ συγχωρεῖτε ἂν τὴν ψάλω χωρὶς νότες». Καὶ τώρα, φίλε ἀναγνώστα, μὴ περιμένῃς ἀπὸ ἀνθρωπίνην γραφίδα νὰ σοὶ παραστήσῃ τὴν βαθέως συγκινητικὴν ἐκείνην σκηνήν, τῆς ὁποίας ἡμεῖς ἐγενόμεθα θλιβεροί, ἐκπεπληγμένοι μάρτυρες. Ἴσως τελειοποιημένον τι σύστημα φωνογράφου θὰ κατώρθου ν’ ἀντιγράψῃ στιγμιαίως ἕνα πρὸς ἕνα καὶ διατηρήσῃ τοὺς καθέκαστα τόνους τῆς μελαγχολικῆς αὐτῆς μουσικῆς, οὕτως ὥστε ν’ ἀναγνωσθῇ καὶ παρ’ ἄλλων. Ἀλλὰ ν’ ἀναγνωσθῇ μόνον, ὄχι καὶ νὰ ψαλῇ. Διότι τὴν δαιμονίαν ἐκείνην δύναμιν, ἥτις, ὡς μαγικὸν πνεῦμα ζωῆς διήκουσα, ἐνεψύχου τὰς φανταστικὰς καὶ αὐτοσχεδίους συμπτώσεις τῶν τόσων ἁπλῶν καὶ συγχρόνως τόσον ἀνεκφράστων ἐκείνων τόνων, τὰς μελῳδικάς, κ’ ἐνταυτῷ δραματικὰς ἀποχρώσεις ἑνὸς ἑκάστου στίχου, μιᾶς ἑκάστης λέξεως — ναί, μιᾶς ἑκάστης συλλαβῆς, δι’ ὧν μᾶς ἔκαμνε νὰ βλέπωμεν μετ’ ἀνατριχιάσεων ἐνώπιόν μας ζωντανὰς καὶ κινουμένας τὰς τόσον ἀμυδρῶς, τόσον ἀλληγορικῶς ὑπαινιττομένας εἰκόνας τοῦ ῥαψωδήματός της — αὐτὰ οὐδεμία χειροποίητος μηχανή, οὐδεμία μουσικὴ μεγαλοφυΐα δύναται νὰ ἐπαναλάβῃ πλέον, νὰ μιμηθῇ, ἔστω καὶ μακρόθεν. Ἀλλὰ τὴν μελαγχολικῶς συμπεπτωκυῖαν στάσιν τοῦ σώματος, τὴν ἀορίστως ἀπελπιστικὴν τῆς μορφῆς τῆς ἔκφρασιν, καὶ συγχρόνως τὰς εἰδικὰς φυσιογνωμικὰς κινήσεις, δι’ ὧν συνώδευε τοὺς φθόγγους τῆς φωνῆς, τοὺς ἤχους τοῦ ὀργάνου τῆς, ποῖον φωτογραφικὸν μηχάνημα, ἢ ποία ὑπεράνθρωπος τέχνη ζωγράφου θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ τὰς ἀντιγράψῃ! Δὲν λέγω τίποτε περὶ συγγραφικῆς μεγαλοφυΐας. Διότι τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ἐν τῇ ἀσθενεστάτῃ ταύτῃ ἀφηγήσει ἀναγκάζομαι νὰ χωρίσω τὰ ἐν τῇ φύσει τόσον ἀχωρίστως συνηνωμένα στοιχεῖα μουσικῆς καὶ φυσιογνωμίας, καταδηλοῖ, νομίζω, τρανότατα τὴν παραστατικὴν ἀτέλειαν οἱουδήποτε γραπτοῦ λόγου. Διὰ τοῦτο ἐμπιστεύομαι εἰς τὴν φαντασίαν τοῦ εὐαισθήτου ἀναγνώστου μου, καὶ τὸν ὑπενθυμίζω μόνον ν’ ἀναλογισθῇ τὸν θλιβερὸν προορισμὸν τοῦ οἰκοδομήματος, ἐν ᾧ εὐρισκόμεθα˙ τὴν εἰδικὴν κατασκευὴν τῆς αἰθούσης, τὸν χρωματισμὸν αὐτῆς, τὴν τεχνητὴν μαγείαν τῶν φωτεινῶν ἀκτίνων, ὑφ’ ὧν ἡ δυστυχὴς ἐφωτίζετο, τὴν ὑποφθίνουσαν ἤδη καλλονήν, τὴν ἐνδυμασίαν τῆς ψαλλούσης, καὶ τὴν θαυμαστὴν τοῦ πάθους κλίμακα, δι’ ἧς ἡ φωνὴ καὶ ἡ φυσιογνωμία ἀνῆλθον ἀπὸ τῆς εἰδυλλιακῆς εὐδίας τοῦ πρώτου στίχου μέχρι τῆς ζοφερωτάτης ἀπελπισίας τῶν τελευταίων φθόγγων τοῦ ᾄσματός της. Ταῦτα πάντα τὸν ἀφίνω νὰ φαντασθῇ, ὅπως ἐννοήσῃ τὴν ἰσχυρὰν συγκίνησιν, ὑφ’ ἣν αἱ καρδίαι ἡμῶν διετέλουν κατὰ τὰς στιγμὰς ἐκείνας, καὶ κρίνῃ περὶ τῆς τεραστίας δυνάμεως, ἣν κατώρθωσαν νὰ ἐξασκήσωσιν ἐφ’ ἡμῶν αἱ ἑξῆς ἁπλούσταται στροφαί: Ἕνας βράχος στὰ βουνὰ συλλογιέται μοναχός του. Ἕνα ῥυάκι, ποὺ περνᾶ, κἄτι τραγουδάει ἐμπρός του. Μιὰ ἀνεμώνῃ, ποὺ ἀνθεῖ ἀπ’ τὸν βράχο βλαστημένη, νὰ νοήσῃ προσπαθεῖ τὸ τραγοῦδι τί σημαίνει. Κι ὅλο σκύφτει πιὸ πολὺ μακρυὰ ἀπ’ τὸ στήριγμά της. Τί τραγοῦδι νὰ λαλῇ ὁ τρεχάμενος διαβάτης; Τραγουδᾶ γιὰ μιὰ ἀγκαλιά, ποὺ μὲ πόθον ἀνοιγμένη, σὲ χρυσῆν ἀκρογιαλιὰ μέρα νύχτα τὸν προσμένει. «Ἄχ, κι ἂς ἤμουν», λέγει, «ἐγὼ κείνη ποὺ θὰ τ’ ἀγκαλιάσῃ!» Καὶ τὸ ῥεῦμα τὸ γοργὸ σκύφτ’ ἡ δύστυχη νὰ φθάσῃ. Μὰ σὰν ἔσκυβ’ ἔτσι δά, τὸ νερὸ μὲ τὴν ὁρμή του τὰ φυλλάκια της μαδᾷ τὰ κατρακυλᾷ μαζί του! Τώρα στέκει μαδητὴ μὲ τὰ δάκρυα στὸ μάτι: διατί, ἄχ, διατί ν’ ἀγαπήσ’ ἕνα διαβάτη;... Ὁ διευθυντὴς καθ’ ὅλον αὐτὸ τὸ διάστημα συνεννοεῖτο διὰ βλεμμάτων καὶ ψιθυρισμῶν μετὰ τοῦ καθηγητοῦ. Ἀλλὰ τὰ δάκρυα, καὶ τῶν τριῶν ἡμῶν νομίζω, ἔρρεον πρὸ πολλοῦ ἤδη σιωπηλῶς. Ὅσον ἐπροχώρει τὸ ᾆσμα, τόσον ἡ κόρη ἐγίνετο νευρική. Καὶ ὅταν ἔφθασεν εἰς τὸν τελευταῖον στίχον, οἱ λεπτοὶ καὶ ῥοδοβαφεῖς αὐτῆς δάκτυλοι, ὡς ἐὰν ἦσαν χαλύβδινα πλῆκτρα, ἔθραυσαν διὰ μιᾶς ὅλας τὰς χορδάς, ἐφ’ ὧν ἔτυχε νὰ κινῶνται. Νεκρικὴ σιγὴ ἐπεκράτησεν ἐπί τινας στιγμάς. Μεθ’ ἃς ἡ κόρη ἠγέρθη αἴφνης, καί, στηριγμένη ἐπὶ τοῦ μουσικοῦ της ὀργάνου, ἐβύθισεν ἀτενὲς βλέμμα διὰ τοῦ κυανοῦ τῆς αἰθούσης τοιχώματος, οὕτως, ὡς ἐὰν ἔβλεπε δι’ αὐτοῦ μακράν, πολὺ μακράν. Καί, ὡς ἐὰν ἀπετείνετο πρὸς τοὺς ὁροφύλακας τῆς πατρίδος τῆς: «Κλείσατε τὰς θύρας!» ἀνέκραξε μεγαλοφώνως, ὡς ἄνθρωπος κινδυνεύων. «Βγάλετε τοὺς ξένους ἔξω, καὶ κλείσατε τὰς θύρας! Εἶναι φονιάδες τῶν καρδιῶν, ἐμπαῖκται τῆς ἀγάπης!» Τὸ ὄργανον, λακτισθὲν ὑπ’ αὐτῆς αἰφνιδίως, ἐτινάχθη πεσὸν πρὸ ἡμῶν μὲ κλαυθμηροὺς τόνους τῶν ῥηγνυμένων χορδῶν του, Ἡ παράφρων, ῥίψασα μανιῶδες ἐφ’ ἡμᾶς βλέμμα πλῆρες ἀπεχθείας καὶ μίσους, ὥρμησε πρὸς τὸ ἀντίθετον μέρος, ὡς ἐὰν ἐζήτει νὰ φύγῃ. Ἀλλὰ συγκρουσθεῖσα πρὸς τὸ ἁπαλὸν τοῦ τοίχου ἐπίστρωμα, ἔπεσεν, ἢ μᾶλλον συνεσπειρώθη πρὸ αὐτοῦ, μὲ τὰ νῶτα πρὸς ἡμᾶς ἐστραμμένα. Ὁ διευθυντὴς ἐκλείδωσεν ἀψοφητὶ τὴν θύραν, δι' ἧς εἴχομεν εἰσέλθει, καί, λαβὼν τὸ ὄργανον μεθ’ ἑαυτοῦ, μᾶς ἔνευσε νὰ περάσωμεν εἰς τὸ δωμάτιον, ἐξ οὗ ἐξελθοῦσα ἡ νεᾶνις μᾶς εἶχεν ὑποδεχθῇ. Ὅταν εἰσήλθομεν εἰς αὐτό, ἐκλείδωσε κ’ ἐκείνην τὴν θύραν, ἀποκλείσας τοιουτοτρόπως τὴν δυστυχῆ ἐντὸς τῆς κυκλοτεροῦς αἰθούσης. Τότε ἐννόησα διατί οἱ τοῖχοι καὶ αἱ θύραι τοῦ δωματίου ἐκείνου ἦσαν οὕτω παχέως ἐπεστρωμένοι, καὶ διατὶ τὰ ἐν αὐτῷ καθίσματα συνίσταντο ἀποκλειστικῶς ἐξ ἀεροπληθοῦς ἐλαστικοῦ κόμμιος, ὄντα διὰ τοῦτο λίαν ἐλαφρὰ καὶ ἁπαλά. Ἡ δυστυχὴς κατελαμβάνετο ἐκ διαλειμμάτων ὑπὸ ἐπικινδύνου μανίας, καὶ ἔπρεπε νὰ προφυλαχθῇ ἀπὸ πιθανὴν αὐτοχειρίαν, ἢ καὶ ἁπλᾶ μωλωπίσματα, ὡς ἐκ τῶν σφοδρῶν καὶ τυφλῶν αὐτῆς συγκρούσεων πρὸς τοὺς τοίχους καὶ τὰ ἔπιπλα! Σιγηλοὶ καὶ σκυθρωποὶ διήλθομεν τὸ προσεχὲς δωμάτιον καὶ ἓν τρίτον μικρότερον αὐτοῦ. Δὲν ἐσκέφθην νὰ τὰ περιεργασθῶ, νομίζω ὅμως, ὅτι δὲν διέφερον οὐσιωδῶς ἀπὸ τὸ ἄρτι περιγραφέν. Ὅταν ἐξήλθομεν εἰς τὸν διάδρομον εὑρέθημεν παρὰ τὴν στενὴν καὶ πλαγίαν κλίμακα, τὴν ὁποίαν ὁ διευθυντὴς εἶχεν ἀνέλθει, πρὶν μᾶς εἰσαγάγῃ πιθανῶς, ὅπως βεβαιωθῇ ἐκεῖθεν περὶ τῆς καταστάσεως τῆς πασχούσης. Τὴν ἁπλῆν ταύτην ὑποψίαν μου ἐνίσχυσε τώρα τὸ γεγονός, ὅτι οἱ δύο ἰατροὶ ἀνῆλθον τὴν αὐτὴν ἐκείνην κλίμακα τόσον σύννοι καὶ ἀφηρημένοι, ὥστε οὐδέτερος ἐπρόσεξεν εἰς ἐμὲ ἂν ἀκολουθῶ ἢ ὄχι. Ἀνήρχοντο νὰ παραμονεύσουν τὰς κινήσεις τῆς παράφρονος˙ δὲν ὑπῆρχεν ἀμφιβολία. Ὁ φύλαξ, ὅστις φαίνεται ἀδιακόπως παρεφύλαττεν ἐκεῖ που, κατῆλθε μετ’ ὀλίγον πρὸς ἀναζήτησίν μου, ἀλλ’ ἐγώ, οὐδὲ τὴν ἐπιθυμίαν, οὐδὲ τὴν δύναμιν τῆς ψυχῆς εἶχον νὰ παραστῶ περαιτέρω μάρτυς δυστυχίας τόσον φοβερᾶς, τόσον σπαραξικάρδιου! Ὁ νοῦς μου ἐνησχολεῖτο μὲ πικροὺς μελαγχολικοὺς συλλογισμούς˙ βαρεῖα θλῖψις ὑπερεπλήρου τὴν καρδίαν μου˙ τὰ δακρυά μου ἔρρεον ἀκράτητα. Ἀνελογιζόμην ὁποία τις πρέπει νὰ ἦτο ἡ διστάλαινα κόρη πρό τινων ἴσως ἡμέρων ἀκόμη, καὶ ὁποία ἦτο σήμερον! Καὶ ἔκλαιον τὴν νεότητά της, τὴν ὡραιότητά της, τὴν ὀρφανίαν τῶν ἀτυχῶν αὐτῆς γονέων, καὶ ἔκλαιον διὰ τὴν ἄσπλαγχνον τῆς Φύσεως ἀπανθρωπίαν, ἥτις ᾠκοδόμησεν ἐπὶ θεμελίων ἀσθενεστάτων τόν, ὅσον θαυμασιώτατον, ἄλλο τόσον ἀκροσφαλέστατον μηχανισμὸν τῆς τῶν θνητῶν διανοίας. Καὶ ὅσῳ μᾶλλον ἐσκεπτόμην, τόσῳ μᾶλλον ἀκατάσχετον, τόσῳ πικρότερον ἐξεχύνετο κατὰ τῆς μητρυιᾶς ταύτης τὸ βωβόν μου παράπονον. Τίποτε, ἐσκεπτόμην κατ’ ἐμαυτόν, τίποτε δὲν μᾶς ἔχει δώσει καλόν, ἀμέτοχον τῆς ἰδιότητος ἐκείνης, εἰς τὴν ὁποίαν μία μόνη στιγμὴ ὑπεραρκεῖ, ὅπως τὸ μεταβάλῃ εἰς δύο καὶ τρεῖς φορὰς κακόν! Ἀπὸ τῆς ἁπλῆς χάριτος καὶ δεξιότητος τῶν μελῶν τοῦ σώματος, μέχρι τῶν πολυπλοκωτάτων λειτουργιῶν τοῦ ἰσοθέου ἡμῶν πνεύματος, οὐδέν, οὐδὲν μᾶς ἔδωκε πλεονέκτημα, τὸ ὁποῖον νὰ μὴ ἐπισκιάζηται ὑπό τινος παρακολουθοῦντος αὐτῷ μειονεκτήματος! Ἰδέτε τὸν σκώληκα τῆς γῆς. Τί ταπεινότερον, τί ἀτελέστερον πλάσμα ἠδύνατο νὰ φαντασθῇ κανείς; Καὶ ὅμως τίς θὰ τὸ ἐπίστευεν; Ἡ Φύσις προσηνέχθη πρὸς τὸν σκώληκα φιλοστοργότερον ἢ πρὸς τὸν αὐτοκαλούμενον βασιλέα τῆς δημιουργίας! Φαντασθῆτε τὸν ἄνθρωπον ἐστερημένον χειρῶν καὶ ποδῶν — ὁποῖος κίνδυνος διὰ τὴν ζωήν του! Τί ἐλεεινὸν καὶ ἄσχημον θέαμα διὰ τοὺς ὀφθαλμούς! Πόσον δύσκολος ἡ διατροφή του! Ἡ δὲ μήτηρ αὐτοῦ Φύσις, ἀγρὸν ἠγόρασεν! Ἀλλὰ διχοτομήσατε τὸν σκώληκα, καὶ θὰ τὴν ἰδῆτε μετὰ πόσης δραστηριότητος καὶ φιλοστοργίας θὰ σπεύσῃ νὰ συμπληρώσῃ τὸ ἀποκοπέν, νὰ ἄρῃ τὴν μικρὰν ἀσχημίαν, νὰ κάμῃ ἐκ τῶν τεμαχίων τοῦ ἑνός, δύο σκώληκας! Ἰδέτε τὸ ὀρυκτὸν τῆς γῆς. Ἀψυχότερον πλάσμα ἠδύνατο νὰ φαντασθῇ κανείς; Ἡ συμπάθεια μεθ’ ἧς τὰ ἄτομά του ἕλκονται πρὸς ἄλληλα, ἡ μαθηματικὴ ἀκρίβεια, μεθ’ ἧς ἡ ἀμυδροτάτη αὐτῶν διάνοια οἰκοδομεῖ τοὺς ἁπλοῦς, τοὺς ὁμοιομόρφους καὶ κανονικοὺς αὐτῶν συλλογισμούς, ἤγουν τὰ κρύσταλλά των, εἶναι τόσον στοιχειώδης, τόσον ἀφανής, ὥστε πρὸς ἐξήγησιν τῶν ἀποτελεσμάτων αὐτῶν, αἱ φυσικαὶ ἐπιστῆμαι ἠναγκάσθησαν νὰ τὰς χωρίσωσιν ἀπὸ τῶν κεκτημένων αὐτὰς ἀτόμων, νὰ τὰς χαρακτηρίσουν μὲ τὰ γενικὰ καὶ ἀκατάληπτα ὀνόματα τοῦ ἠλεκτρισμοῦ καὶ τοῦ μαγνητισμοῦ, τῆς ἕλξεως καὶ τῆς ὤσεως. Ἀλλὰ συγχύσατε τὰ αἰσθήματα καὶ τοὺς συλλογισμοὺς τῶν ὀρυκτῶν, δηλαδὴ βλάψατε τὰς γωνίας καὶ τὰς ἕδρας τῶν κρυστάλλων αὐτῶν, καὶ θέσατέ τα ἐν τῷ μέσῳ τῶν διατρεφουσῶν αὐτὰ συστατικῶν οὐσιῶν, καὶ θὰ ἰδῆτε μετὰ ποίου ζήλου ὑποστηρίζει ἡ Φύσις τὰς ἀΰλους ἐκείνας ἐσωτερικὰς λειτουργίας, ὅπως ἀνοικοδομήσωσι τὰ βλαβέντα μετὰ τῆς αὐτῆς μαθηματικῆς ἀκριβείας μεθ’ ἧς καὶ πρότερον. Ἀλλ’ ὅταν βλαβῇ τὸ οἰκοδόμημα τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, ὅταν θραυσθῇ ἐλατήριον, ἢ σταματήσῃ τροχός τις ἐν τῷ μηχανισμῷ ἐκείνῳ τοῦ νοός, ὃν ὁ ἑλληνικὸς λαὸς τόσον χαρακτηριστικὰ ὠνόμασε ’ρολόγι, τότε ἡ Φύσις ἐξακολουθεῖ νὰ ἐξετάζῃ ποία ἀράχνη ἔχασε τὸν δέκατον αὐτῆς πόδα, διὰ νὰ τῆς τὸν ἀναπληρώσῃ. Ποία σαύρα ἐβαρύνθη τὸν ὑδροχαρῆ αὐτῆς βίον, διὰ νὰ τῇ κατασκευάσῃ, ἀντὶ τῶν βραγχίων, κατάλληλα ἀναπνευστικὰ ὄργανα, νέους συμπαγεῖς πνεύμονας, καὶ οὕτω καθ’ ἐξῇς. Ἀλλὰ τὴν περικαλλῆ ταύτην νεάνιδα, τὸ ἄκρον ἄωτον τῆς δημιουργίας αὐτῆς; Τὴν ἀφίνει ἕρμαιον δυστυχήματός της, καὶ οὔτε σπεύδει κἂν νὰ τὴν λάβῃ ὀπίσω, νὰ τὴν ἑνώσῃ μὲ τ’ ἀρχικὰ στοιχεῖα, ἐξ ὧν τόσον ἀτελῶς τὴν ἔπλασεν, ἀλλὰ τὴν παρέχει θέαμα τόσῳ μᾶλλον οἰκτρὸν καὶ σπαραξικάρδιον εἰς τὴν ἀνθρωπότητα, ὅσῳ διαυγεστέρα μᾶς εἶναι ἡ συνείδησις περὶ τῆς δῆθεν ὑπεροχῆς καὶ τελειότητος ἡμῶν!... Τοιαῦτά τινα ἐσκεπτόμην περιπατῶν ἐν τῷ διαδρόμῳ τοῦ φρενοκομείου, μέχρις ὅτου ἐλθὼν ὁ καθηγητὴς μὲ ὡδήγησεν εἰς τὸ γραφεῖον του. Αἱ ὑποψίαι μου περὶ τῆς δυστυχοῦς δὲν ἦσαν φαντασιώδεις. «Αἱ ἀσθένειαι αὗται», εἶπεν ὁ γέρων, μετὰ προφανοῦς λύπης, «δὲν ἀρκεῖ μόνον ὅτι εἶναι ἀνίατοι, ἀλλὰ καὶ δὲν χρησιμεύουσι δι’ ὅλου πρὸς φωτισμὸν τῆς ἐπιστήμης. Τὸ κακὸν δὲν ἔχει τὴν ῥίζαν του εἰς τὴν γνωστὴν ἡμῖν φύσιν τῶν νεύρων, ἀλλ’ εἰς τὸν ἄγνωστον παράγοντα Ψ, τουτέστι τὴν ψυχήν. Ἡμεῖς θεραπεύομεν νεῦρα μόνον. Αὐτὸ εἶναι καταστροφὴ αἰσθημάτων καὶ παραστάσεων. Ἂς ὄψεται ὁ αἴτιος!» Καὶ ἀνακτησάμενος τὴν πνευματικὴν ἠρεμίαν τοῦ ἐπαγγέλματός του ὁ γέρων ἔλαβεν εἰς χεῖρας τὸ στηθοσκόπιον. Τοῦτο ἐσήμαινεν ὅτι ἔσυρε διὰ παντὸς τὸ παραπέτασμα πρὸ τῆς θλιβερᾶς ἐκείνης σκηνῆς. Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License	<@=@=@>
	Επόμενο

Διήγημα

Γεώργιος Βιζυηνός

Ἐσπούδαζον κατὰ τὸν χρόνον ἐκεῖνον ἐν Γοττίγγῃ, μικρᾷ τοῦ Ἀννοβέρου πόλει, ἡ ὁποία ὅσον εἶναι ἀφανὴς καὶ ἀσήμαντος ὑπὸ πᾶσαν ἄλλην ἔποψιν, τόσον περιφανὴς καὶ ἔνδοξος εἶναι διὰ τὴν Αὐγουσταίαν αὐτῆς Ἀκαδημίαν. Διότι εἰς τὸ πνευματικὸν στερέωμα ταύτης ἀνέτειλαν ἄλλοτε καὶ σελαγίζουσιν ἔτι καὶ σήμερον, οἱ τηλαυγέστεροι ἀστέρες τῆς γερμανικῆς ἐπιστήμης.

Τὸν πρῶτον ἐν Γερμανίᾳ χειμῶνά μου τὸν εἶχον διέλθει ἐν πέντε σισύραις ἐγκεκορδυλημένος, καὶ ὅμως πάντοτε ῥιγῶν καὶ χουχουλίζων. Καὶ παρακαλῶ τὸν Ἀθηναῖον ἀναγνώστην μου νὰ μὴ μὲ περιγελάσῃ διὰ τὴν ἐξομολόγησιν. Ἂς ἐπιφυλάξῃ τὸ ἀττικὸν ἅλας ὅπως ἁλατίσῃ τὰς εὐφυολογίας του, ὅταν δοθῇ καὶ εἰς αὐτὸν ἡ εὐχάριστος εὐκαιρία νὰ ζήσῃ, ἔστω καὶ ἐπί τινας ἑβδομάδας, ἐν θερμοκρασία 32°, λέγω τριάκοντα δύο βαθμῶν Ῥεωμύρου, οὐχὶ ὑπέρ, παρακαλῶ, ἀλλ’ ὑπὸ τὸ μηδενικόν˙ νὰ ἰδῇ τὴν ὑγρασίαν τοῦ ἀέρος ἐπικαθημένην ἐπὶ τῶν ὑέλων καὶ τῶν μεταλλίνων ἐλασμάτων τῆς οἰκίας εἰς παχέα στρώματα θαυμαστῶν μυριοσχήμων ἀποκρυσταλλώσεων˙ ν’ ἀκούσῃ τὴν χιόνα τρίζουσαν ὑπὸ τὰ βήματά του, ὡς ἐὰν συνίστατο ἐκ σκληρῶν αἰχμηρῶν ἠχηρῶν ῥινισμάτων χαλύβδου˙ νὰ παχνισθῇ καθ’ ὅλον του τὸ σῶμα ὡς μυλωθρὸς ἀλευρωμένος ὑπὸ τῆς ἐπὶ τῶν ἐνδυμάτων αὐτοῦ παγωνούσης ἀδήλου του διαπνοῆς˙ νὰ ἰδῇ τὰ ἀπὸ τοῦ μύστακος αὐτοῦ κρεμάμενα κρύσταλλα, λαμβάνοντα τὸ σχῆμα καὶ τὰς διαστάσεις, ἃς ἔσχον κατὰ τὸν παρελθόντα χειμῶνα ἐν Ἀθήναις αἱ ὑπὸ τῶν νεροχυτῶν καὶ τῶν ἀκροκεράμων κρεμασθεῖσαι ῥαβδοκρύσταλλοι, καὶ τότε ἂς ἔλθῃ νὰ τὰ ’ποῦμεν.

Ὑπὸ τὴν ἐπήρειαν τοῦ παρ’ ἡμῖν καύσωνος, κ’ ἐγὼ εὗρον ἄλλοτε αὐθάδεις λόγους, ὅπως περιπαίξω ἕνα ἐλέῳ Θεοῦ ποιητήν, διὰ τὰς παρὰ φύσιν, ὡς ἐνόμιζον, ὑπερβολὰς αὐτοῦ περὶ ψύχους. Ἀλλὰ κατὰ τὸν χειμῶνα ἐκεῖνον τοῦ 187... ἐν Γοττίγγῃ ἐκατάλαβα μὲ τὸ παραπάνω τί ἐστι τὸ θρυλλούμενον: νὰ παγώσῃ ἡ ἀναπνοὴ στὸ στόμα σου. Διότι τὸ φοβερὸν ἐκεῖνο ψῦχος ἐπάγωσε τὴν ἐδικήν μου ἀναπνοὴν ὄχι πλέον εἰς τὸ στόμα, ἀλλ’ εἰς αὐτοὺς τοὺς πνεύμονάς μου! Καὶ ὅταν ἦλθε καὶ παρῆλθεν ἡ ἐπιοῦσα ἄνοιξις, καὶ ὅταν ὑπερεμέσησε τὸ θέρος, ἐγὼ ἀκόμη ἔβηχον, ἔβηχον, ἔβηχον! Τέλος ἐπέστησαν οἱ πνιγηροὶ τοῦ Αὐγούστου καύσωνες, καὶ τὸ κακὸν ἤρχισε νὰ ἀναλυώνῃ. Ἀλλ’ ὁ κονιορτός, αἱ κακαὶ ἀναθυμιάσεις τῶν ἀθηναϊζόντων ἔτι δρόμων τῆς πενιχρᾶς Γοττίγγης δὲν ἦσαν πολὺ κατάλληλοι πρὸς ἐπίσπευσιν τῆς ἐντελοῦς θεραπείας. Διὰ τοῦτο ἐκρίθη ἀναγκαῖον ν’ ἀλλάξω κλίμα.

Ἰατρός μου ἦτον τότε ὁ — μακαρίτης τώρα — αὐλοσύμβουλος Herr H***, γέρων ὁμηρoμαθέστατος καὶ (κατὰ τοὺς φιλολόγους διὰ τοῦτο) διασημότατος τῶν ἐν Γερμανίᾳ παθολόγων, διευθυντὴς τῆς πολυκλινικῆς, καθηγητής, κτλ., κτλ., πρὸ πάντων ὅμως περίφημος ὡς συγγραφεὺς τῆς γνωστῆς Φυσιολογικῆς Παθολογίας τῶν Νεύρων, περὶ τὴν σπουδὴν τῶν ὁποίων εἶχεν ἀφιερώσει ὅλον αὐτοῦ τὸν βίον. Ἡ εἰδικότης του αὕτη περὶ τὰ νεῦρα ἐγένετο κυρίως ἀφορμὴ τῆς στενῆς ἡμῶν γνωριμίας, ὄχι μόνον διότι ἡ βήξ μου εἶχε καταντήσει ἓν εἶδος νευρικοῦ πάθους, ἀλλὰ καὶ διότι ἡ ἐπιστήμη του συνείχετο στενώτατα μὲ τὰς εἰδικὰς ψυχολογικὰς σπουδάς μου.

«Πᾶν ἄλλο πάθοςα»,ἔλεγεν, ὅτε πρῶτον τὸν ἐπεσκέφθην μὲ ἓν συστατικὸν τοῦ ἀειμνήστου διδασκάλου Η. Lotze, «δὲν μᾶς σχετίζει εἰ μὴ μὲ τὸ σῶμα, τουτέστι τὴν ὕλην. Ἡ θεραπευτική μας ἑπομένως δὲν βασίζεται παρὰ μόνον ἐπὶ τῶν ζωϊκῶν, ἤγουν μηχανικῶν, χημικῶν, φυσιολογικῶν δυνάμεων τῆς ὕλης. Ἄλλως ἔχει τὸ πρᾶγμα διὰ τὰς ἀσθενείας τῶν νεύρων. Αἱ νευρικαὶ ἀσθένειαι εἶναι εἰδικαί, ἢ τοὐλάχιστον, κατὰ τὸν διδάσκαλόν σου, συνοδεύονται μὲ σχετικὰς ἀσθενείας τῆς ψυχῆς. Ἑπομένως ἡ θεραπευτική μας μέθοδος δὲν εἰμπορεῖ νὰ κάμῃ τοὺς ὑπολογισμοὺς αὐτῆς ἄνευ τῆς συνεπικουρίας τοῦ ἀγνώστου τούτου παράγοντος Ψ, τουτέστι τῆς ψυχῆς. Τί φυσικώτερον λοιπὸν παρὰ νὰ συμπροσδοκᾷ κανεὶς παρ’ ἡμῶν, ὅπως ἀνακαλύψωμεν ἐν τοῖς τελικοῖς ἐξαγομένοις τῶν ὑπολογισμῶν μας, ἂν ὄχι ὅλην τὴν φύσιν τοῦ ἀγνώστου τούτου Ψ, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ὅλας αὐτοῦ τὰς ἰδιότητας; Καὶ ἂν ὄχι ὅλας διὰ μιᾶς, ἀλλὰ τοὐλάχιστον ὀλίγον κατ’ ὀλίγον; Διὰ τοῦτο ἐπαινῶ πληρέστατα τὴν πρόθεσίν σου νὰ παρακολουθήσῃς ὄχι μόνον τὸ ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ μάθημά μου, ἀλλὰ καὶ τὰς ψυχιατρικὰς παραδόσεις καὶ ἀσκήσεις μου ἐν τῷ φρενοκομείῳ. Ἐν τῷ καταστήματι τούτῳ θὰ λάβῃς ἀφορμὴν νὰ σκεφθῇς ἐπὶ πολλῶν, πολλῶν ψυχολογικῶν ζητημάτων. Καί, ἐν τῷ φιλελληνισμῷ μου, σοὶ εὔχομαι κατὰ τὴν λύσιν αὐτῶν ‘‘Ἀϊὲν ἀριστόϊαϊν κάϊ γιουπέεροκον ἔμεναϊ πάντοον Τοϊτόνοον!’’ »

Θὰ ἦτο περιττὸν νὰ εἴπω ὅτι ἡ ἐπαινεθεῖσα ἐκείνη πρόθεσις δὲν ἐπραγματοποιήθῃ κατὰ τὸ πρῶτον ἀκαδημαϊκὸν ἔτος μου, καὶ ἔτι περιττότερον νὰ προσθέσω, ὅτι ἡ γλωσσοσπαστικὴ εὐχὴ τοῦ καλοῦ κἀγαθοῦ γέροντος δὲν θὰ πραγματοποιηθῇ ποτέ. Ὑπέδειξα ἤδη πῶς διῆλθον τὸ χειμερινὸν ἑξάμηνον. Ὅταν προεχώρησέ πως τὸ ἐαρινόν, ἤρχισα νὰ ἐπισκέπτωμαι τὰς ἐν τῇ πόλει παραδόσεις του, ἀλλὰ μετ’ ὀλίγον ἠναγκάσθην νὰ τὰς διακόψω. Διότι τακτικά, καὶ πάντοτε μετὰ ἓν τέταρτον τῆς ὑπομονῆς μου ἐν τῷ μέσῳ τῆς βαθείας θρῃσκευτικῆς σιγῆς, μεθ’ ἧς οἱ πολυάριθμοι ἀκροαταὶ ἔγραφον καὶ τὸ τελευταῖον σῖγμα τῶν διδασκαλιῶν τοῦ Κυρίου Καθηγητοῦ, μὲ κατελάμβανεν αἴφνης τὸ σπασμωδικὸν ἐκεῖνο βήξιμόν μου, τόσον σφοδρόν, τόσον ἀδιάκοπον, ὥστε οἱ συμφοιτηταί μου, μ’ ὅλην τὴν πρὸς τοὺς ξένους εὐγένειαν καὶ παράβλεψίν των, ἠναγκάζοντο νὰ μ’ ἐκδιώκωσιν ἐκ τῆς παραδόσεως διὰ τῶν συνήθων συριγμῶν καὶ ποδοσυρμάτων.

Εἰς τὸ μάθημα τῆς ψυχιατρικῆς ποτὲ δὲν παρευρέθην ὡς ἐκ τῆς ἀποστάσεως, ἂν καὶ ἤμην ἀνυπόμονος νὰ γνωρίσω τὸ περίφημον διὰ τὸν διοργανισμὸν καὶ τὴν πρωτοτυπίαν αὐτοῦ φρενοκομεῖον τῆς Πρωσσίας. Διὰ τοῦτο, ὅταν τὴν πρωΐαν ἐκείνην μετέβην κατὰ τὴν συμπεφωνημένην ὥραν εἰς τὸν οἶκον τοῦ ἰατροῦ μου, ὅπως μ’ ἐξετάσῃ ἔτι ἅπαξ καὶ μὲ συμβουλεύσῃ ὁριστικῶς, ποῦ πρέπει νὰ μεταβῷ πρὸς ἀνάρρωσίν μου, δὲν δυσηρεστήθην πολύ, ἀκούσας ὅτι, μ’ ὅλην τὴν δοθεῖσάν μοι ὑπόσχεσιν, ὁ κύριος Χ*** ἠναγκάσθῃ νὰ μεταβῇ ἐκτάκτως εἰς τὸ φρενοκομεῖον, παραγγείλας νὰ μοὶ εἴπουν, ὅτι μὲ παρακαλεῖ νὰ τὸν συναντήσω ἐν τῷ καταστήματι τούτῳ, εἰς τὸ ἰδιαίτερον αὐτοῦ γραφεῖον.

Τὸ εὐρύτατον καὶ ἀρχιτεκτονικῶς ἄριστα ᾠκοδομημένον φιλανθρωπικὸν τοῦτο ἵδρυμα τῆς Πρωσσικῆς Κυβερνήσεως κεῖται δέκα περίπου λεπτὰ νοτίως τῆς Γοττίγγης, ἐπὶ τερπνοτάτου λόφου, ἐν μέσῳ χλωρῶν λειμώνων καὶ σκιερῶν κήπων, παρέχον εἰς τὴν ὄψιν τοῦ θεατοῦ, τὴν ὑπὲρ πᾶν ἄλλο γραφικωτάτην περὶ τὴν πόλιν ταύτην χωριογραφίαν.

Ἡ Διοίκησις αὐτοῦ εἶναι ὅλως δι’ ὅλου ἀνεξάρτητος τῶν ἀρχῶν τοῦ Πανεπιστημίου˙ καὶ ὁ μόνος κρίκος, ὁ συνδέων αὐτὸ μὲ τὴν ἰατρικὴν σχολήν, ἦτον ἡ ἀδιαμφισβήτητος εἰδικότης τοῦ καθηγητοῦ κυρίου Χ***, ὅστις κ’ ἐδίδασκεν ἐν αὐτῷ τὴν ἐμπειρικὴν ψυχιατρικὴν παραχωρήσει τῆς διοικήσεως. Τὸ κατάστημα εἶναι προικισμένον μὲ πολλὰς γαίας, ἡ καλλιέργεια τῶν ὁποίων ἀνατίθεται εἰς ἐκείνους τῶν φρενοβλαβῶν, ὅσων αἱ ψυχικαὶ δυνάμεις παραλυθεῖσαι ὑπὸ τοῦ βάρους τῶν συμφορῶν καὶ τῆς διαπάλης τοῦ περὶ ὑπάρξεως ἀγῶνος ἐν μεγαλοπόλεσι δὲν χρειάζονται εἰ μὴ ἠθικὴν ἀνακούφισιν, ἐργασίαν συμφωνοτέραν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, ὅπως ἀνακτήσωσι τὴν προτέραν αὐτῶν ἐνεργητικότητα. Ἀλλὰ καὶ αἱ ἐσωτερικαὶ τοῦ φρενοκομείου ὑπηρεσίαι ἐκτελοῦνται κυρίως ὑπὸ τῶν ἀβλαβεστέρων αὐτῶν οἰκητόρων. Ὡς καὶ αὐτοὶ οἱ νεωκόροι, καὶ τὸ θαυμαστότερον, αὐτὸς ὁ ἱεροκῆρυξ τῆς περὶ ἧς ὁ λόγος ἐποχῆς, ἦτον ἐκ τῶν φρενοβλαβῶν. Ἄνθρωπος εὐλαβέστατος καὶ τὰ μάλιστα ἐντριβὴς περὶ τὰς Ἱερὰς Γραφάς, Βόλκενχαὰρ ὀνομαζόμενος, προλύτης τῆς Θεολογίας, ὁ ὁποῖος πάντοτε μὲν συνέθετε τὴν λαμπροτάτην ἀπὸ ἄμβωνος ὁμιλίαν του, σπανίως ὅμως κατώρθου νὰ τὴν ἀπαγγείλῃ μέχρι τέλους ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ καταστήματος. Διότι τὸ ἄλογον, ἂν καὶ ἐξ ἀνθρώπων συνιστάμενον, ποίμνιόν του, δὲν ἐτήρει, ὡς εἰκός, τὴν πρέπουσαν κατὰ τὸ κήρυγμα σιγήν, οὐδ’ ἐφέρετο πάντοτε μὲ τὴν δέουσαν εὐπρέπειαν. Πολὺ συχνὰ τὸν διέκοπτον οἱ εὐήθεις γέλωτες τρελλοῦ τινος ἐν τῷ μέσῳ τῆς ὑψηλοτέρας περικοπῆς τοῦ λόγου του˙ ἄλλοτε πάλιν τὸν ἐξάφνιζον αἱ συντακτικαὶ παρατηρήσεις βλακός τινος, καὶ τοῦτο πάντοτε κατὰ τὰ παθητικώτερα τῆς ὁμιλίας του μέρη. Τότε ὁ Βόλκενχαὰρ ἔχανε τὴν ἑτοιμότητα τοῦ πνεύματος καὶ τὴν συνέχειαν τοῦ κειμένου του˙ ἐγίνετο ἄλλος ἐξ ἄλλου. Καὶ μετά τινων στιγμῶν τεταραγμένην σκέψιν περὶ τοῦ πρακτέου, ἥρπαζε τὸν ὀγκώδη τόμον τῆς Γραφῆς ὑπὸ μάλης, ἐξήρχετο διὰ πλαγίας τινὸς θύρας εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ μαγειρείου καὶ ἐκεῖ, λαμβάνων αἴφνης μεγαλοπρεπεστάτην στάσιν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ κακανισμοῦ τῶν ὀρνίθων, τοῦ γρυλισμοῦ τῶν χοίρων, τῶν συριγμῶν καὶ πιπισμῶν τῶν νησσῶν καὶ τῶν χηνῶν, ἀπήγγελλε τὸ ἀριστούργημά του μετὰ μεγίστης ῥητορικῆς τέχνης, μετὰ συγκινητικῆς κατανύξεως καὶ θεοσεβείας ἀπ’ ἀρχῆς μέχρι τέλους!

Δὲν ἀγαπῶ τὰς παρεκβολὰς ἐν τοῖς διηγήμασιν˙ ἀλλ’ ἀφοῦ ἔκαμα ἐξαίρεσιν ὡς πρὸς τὴν νόσον τοῦ Βόλκενχαὰρ ἂς μ’ ἐπιτραπῇ νὰ προσθέσω τί μοὶ συνέβη ἐν σχέσει πρὸς αὐτήν.

«Συνεπεστέραν νόσον δὲν θ’ ἀπαντήσητε πολὺ συχνά», μᾶς ἔλεγε μίαν ἡμέραν ὁ καθηγητὴς τῆς ψυχιατρικῆς. «Παραβλέπει ὅλην τὴν ταραχὴν τῶν ζώων, ἀλλὰ δὲν ἀνέχεται τὸν ἐλάχιστον θόρυβον ἐκ μέρους ἀνθρώπων. Προφανῶς, διότι τῷ ἐναπολείπεται ἀκόμη ἀμυδρά τις συνείδησις, ὅτι ἡ πρὸς τὰ ὑψηλὰ καὶ σπουδαῖα προσοχὴ εἶναι ὁ φυσικὸς φόρος μόνης τῆς ἀνθρωπότητος. Καὶ ἀντὶ ν’ ἀφίνωμεν τὸν πτωχὸν Βόλκεχαὰρ ν’ ἀποδιδράσκῃ ἀπὸ τὸ ἀληθῶς ἄξιον αὐτοῦ βῆμα, θὰ ἦτο ἴσως φρονιμώτερον ν’ ἀντικαθιστῶμεν ἑκάστοτε τὸ ἀνόητον αὐτοῦ ἀκροατήριον διὰ τῶν ἀκακωτέρων θηρίων τῆς αὐλῆς τοῦ μαγειρείου».

Ὁ ἀναγνώστης μου θ’ ἀπορήσῃ. Ἐν τούτοις ἐγὼ ἤθελον νὰ εἴπω ὅτι οἱ λόγοι οὗτοι μ’ ἔκαμαν νὰ κοκκινίσω ἐξ αἰσχύνης μέχρι τῶν ἀκροτελευτίων τῶν ὤτων μου. Διότι ἀνεμνήσθην συνήθεις τινὰς σκηνὰς τῶν ἀνωτάτων ἐκπαιδευτηρίων τῆς ἐλευθέρας ἡμῶν Πατρίδος, σκηνάς, ἐν αἷς καὶ ἡ εὐγενεία μου ἄλλοτε διεδραμάτισε λίαν ἐνεργὸν πρόσωπον, καὶ εὕρισκον ὅτι ἡ πρότασις τοῦ καθηγητοῦ ἦτο δικαία νὰ ἐφαρμοσθῇ μᾶλλον εἰς τὴν παρ’ ἡμῖν ἐπικρατοῦσαν ἀβελτηρίαν, παρὰ ἐπὶ τῶν ἀτυχῶν ἐκείνων πλασμάτων, τὰ ὁποῖα ἐπὶ τέλους ἠδύναντο νὰ ἐπικαλεσθῶσιν ὑπὲρ ἑαυτῶν τὴν ἐλαφρυντικὴν περίπτωσιν, ὅτι ἐστεροῦντο λογικοῦ. Ὁπωσδήποτε, συγγνώμην διὰ τὴν παρεκβολήν. Ἀπὸ τὰ ἐκπαιδευτήριά μας μεταβαίνω, πάλιν, διὰ φυσικωτάτου τῶν ἰδεῶν συνειρμοῦ, εἰς τὸ φρενοκομεῖον.

Ὅταν, τὴν πρώτην ἐκείνην φοράν, διανύσας τὴν σπειροειδῶς τὸν περίφυτον λόφον ἀνερχομένην κατάσκιον ὁδόν, ἔφθασα πρὸ τῆς νεογοτθικῆς προσόψεως τοῦ λαμπροῦ τούτου οἰκοδομήματος, ἐνόμισα ἐπὶ μίαν στιγμὴν ὅτι, παραπλανηθεὶς τῆς ὁδοῦ μου, εὑρέθην ἀπροσδοκήτως ἐνώπιον μεγαλοπρεποῦς ἐξοχικοῦ μεγάρου, ἐν ᾧ πολυπληθὴς κόσμος διετέλει ἐν χαρᾷ καὶ εὐφροσύνῃ. Φωναὶ ᾀδόντων, ἦχοι ποικίλων μουσικῶν ὀργάνων, ἐξερχόμενοι τῶν ὑψηλῶν αὐτοῦ παραθύρων, ἀνεμιγνύοντο μὲ τὰ κελαδήματα τῶν πτηνῶν, τῶν ἐριζόντων πρὸς αὐτοὺς ἐν τοῖς πυκνοῖς φυλλώμασι τῶν σκιάδων. Ὁ ἀκούων τὰς συναυλίας ἐκείνας ἐλησμόνει νὰ ἐρωτήσῃ, διατί τόσον φαιδρὰ παράθυρα διατελοῦσι σιδηρόφρακτα, ὡς παράθυρα εἱρκτῶν. Διατί οἱ τοῖχοι τῶν περιβόλων εἶναι τόσον ἐξησφαλισμένοι, μᾶλλον κατὰ τῶν ἐντός, παρὰ κατὰ τῶν ἔξωθεν τυχὸν μελλόντων ν’ ἀποπειραθῶσι τὴν ὑπέρβασίν των. Διότι ὄπισθεν τῶν ὑψηλῶν ἐκείνων τοίχων, ἀντὶ τῆς στυγνῆς, τῆς ἀπελπιστικῆς, τῆς κακὰ βυσσοδομούσης σιγῆς τῶν εἱρκτῶν καὶ φυλακῶν, ἀντήχουν οἱ φαιδρότεροι γέλωτες, αἱ ζωηρότεραι συνομιλίαι τῶν — τίς οἶδεν ἂν ὄχι εὐτυχῶν — οἰκητόρων, καὶ ἠκούοντο οἱ συνήθεις κρότοι πολλαπλῶν γυμναστικῶν ἐν ὑπαίθρῳ παιδιῶν.

Ὁ θυρωρὸς δὲν μοὶ ἐπέτρεψε νὰ εἰσέλθω, παρὰ μετὰ πολλὰς ἐρωτήσεις καὶ ἐπανειλημμένας διατυπώσεις. Μ’ ὅλας τὰς διαβεβαιώσεις μου, ὅτι εἶμαι γνωστικὸς ἄνθρωπος, μοὶ προσεφέρετο λίαν ὑπόπτως, προφανῶς δι’ αὐτὰς ταύτας τὰς διαβεβαιώσεις. Διότι, ἐνθυμοῦμαι ὅτι εἶπεν: «Οἱ γνωστικώτεροι ἄνθρωποι τοῦ κόσμου εἶναι ἴσα ἴσα ἐκεῖνοι, ὅσοι προσπαθοῦν μὲ κάθε τρόπον νὰ εἰσέλθουν εἰς τὸ ἄσυλον». Ὅταν τέλος πάντων, διὰ λαμπρῶν κλιμάκων καὶ λαμπροτέρων διαδρόμων, ὡδηγήθην εἰς τὸ γραφεῖον τοῦ καθηγητοῦ κυρίου Χ***·

«Καλά ποὺ ἦλθες!» ἀνεφώνησεν ὁ ἀγαθὸς γέρων. «Πᾶμε νὰ σὲ παρουσιάσω εἰς τὸν διευθυντήν! Εἶναι πολὺ καλὸς καὶ σοφὸς ἄνθρωπος˙ εἶναι ὁ πατὴρ ὅλων ἡμῶν ἐδῶ μέσα».

Δὲν ἠξεύρω πῶς αἴφνης ἐσταμάτησε τὸ αἷμα ἐντὸς τῶν φλεβῶν μου. Οἱ λόγοι οὗτοι, ἡ εὐγένεια μεθ’ ἧς τοὺς ἐπρόφερε, μ’ ἐνέπνευσαν μίαν παράδοξον ὑποψίαν˙ ἀνέκφραστος φρίκη ἐδέσμευσε τὴν γλῶσσαν ἐν τῷ στόματί μου. Τί δουλειὰν ἔχω ἐγὼ νὰ κάμω μὲ τὸν διευθυντὴν τοῦ φρενοκομείου; «Μήπως λοιπὸν δὲν πάσχω μόνον ἐκ τοῦ στήθους;» ἐσκέφθην ἀστραπιαίως, καὶ ηὐχήθην νὰ μὴ εἶχε μοῦ ἐπιτρέψει ποτὲ ὁ θυρωρὸς τὴν εἴσοδον εἰς τὸ ἄσυλον!

«Μία πολὺ θλιβερὰ ἀσθένεια», εἶπεν ὁ καθηγητής, συγχυσθεὶς ὀλίγον ἐκ τῆς σιωπῆς μου, «πολὺ θλιβερά, ἂν καὶ ποιητικὴ ἀσθένεια, μ’ ἐκάλεσε τόσον ἐκτάκτως ἐνταῦθα, καὶ μ’ ἔκαμε νὰ παραμελήσω τοὺς ἐν τῇ πόλει ἀσθενεῖς μου».

Αἱ στοαὶ δι’ ὧν διηρχόμεθα, μ’ ἐφαίνοντο ὅτι ἐγύριζον γύρω, γύρω, περὶ τὴν κεφαλήν μου! Ὁ καθηγητὴς ἐπερίμενεν εἰς μάτην νὰ τῷ ὁμιλήσω.

«Πρόκειται νὰ ἐξετάσωμεν», ἐξηκολούθησεν ἔπειτα, «νὰ σπουδάσωμεν μίαν δυστυχῆ νεήλυδα˙ ἓν θῦμα ἐρωτικῆς ἀπελπισίας, ἐκ τοῦ Δουκάτου τῆς Βάδης. Βεβαίως θὰ σ’ ἐνδιαφέρῃ πολὺ νὰ εἶσαι παρὼν κατὰ τὴν ἐξέτασιν. Ὁρίστε! Θὰ εἶναι τὸ πρῶτον σου ψυχιατρικὸν μάθημα. Ἰδοὺ ὁ λόγος διὰ τὸν ὁποῖον κυρίως σοῦ παρήγγειλα νὰ ἔλθῃς».

Δόξα σοι ὁ Θεός! Λοιπὸν δὲν ἐπρόκειτο νὰ ἐξετάσουν ἐμέ!

«Εὐχαριστῶ πολύ», εἶπον, «κύριε Αὐλοσύμβουλε!» καὶ ἀνέπνευσα ἰσχυρῶς καὶ βαθέως, ὡς ἐὰν εἶχον, ἀντὶ τῶν ἀσθενῶν πνευμόνων, τὰ μεγάλα φυσερὰ τοῦ σιδηρουργείου ὑπὸ τὰ στέρνα μου!

«Πρέπει νὰ σπουδάσω τὴν κατάστασίν της πρὸ τῆς ἐπανόδου τῆς μανίας», ἐξηκολούθησεν ὁ καθηγητής. «Θὰ ἦτο καὶ ἀνιαρὸ νὰ σὲ ἀφήσω νὰ περιμένῃς μόνος. Μετὰ τὴν συνεδρίασιν σ’ ἐξετάζω καὶ σὲ λέγω τὰ δέοντα ὡς πρὸς τὸ ταξείδιόν σου».

Ἐγὼ ἀνέπνευσα ἐκ νέου, καὶ προσεπάθησα νὰ φανῶ ὅσον τὸ δυνατὸν ἀτάραχος. Ἀλλὰ δὲν ἡσύχασα κυρίως, παρὰ ὅταν εἶδον μετὰ πόσης δυσκολίας ὁ διευθυντὴς συγκατένευσε ν’ ἀνεχθῇ τὴν παρουσίαν μου κατὰ τὴν ἐξέτασιν τῆς ἀσθενοῦς του. Ὁ μικρόφθαλμος καὶ ψαρὸς οὗτος ἀπόγονος τῶν πυγμαίων παρενέβαλλε τὰς ἐνστάσεις αὐτοῦ τόσον ἀπροκαλύπτως, ὥστε ἐπὶ μίαν στιγμὴν ᾐσθάνθην ἐμαυτὸν προσωπικῶς προσβεβλημένον.

«Μὴ παρεξηγῇς τὸν φιλάνθρωπον συνάδελφόν μου», μοὶ ἔλεγεν ὕπερθεν τῆς κεφαλῆς τοῦ διευθυντοῦ ὁ κύριος Χ***. «Αὐτὸς οὔτε φιλέλλην εἰμπορεῖ νὰ εἶναι, οὔτε φιλόμηρος. Ἐν γένει δὲν ἔχει πρὸς οὐδένα σώας ἔχοντα τὰς φρένας εἰδικήν τινα φιλίαν. Εἰκοσιπέντε ἔτη τώρα δὲν ζῇ καὶ δὲν συναναστρέφεται παρὰ μὲ τὰ παιδία του, τουτέστι τοὺς τρελλούς. Ἡ ἀγαθότης του εἶναι ἀκαταμέτρητος, εἶναι ἄνευ ὁρίων, ἀλλὰ δὲν ἐκτείνεται πέραν τῶν τοίχων τοῦ κτιρίου τούτου. Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ ἐπίσκεψίς σου δὲν ἐνοχλεῖ δι’ ὅλου τὴν ἀσθενῆ, ἀλλὰ βλέπεις ὁ κύριος διευθυντὴς ἔχει, ὡς εἰκός, καὶ ἄλλας γενικωτέρας ἐπιφυλάξεις».

Καὶ ὑψώσας τὰς χεῖρας καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ὡς προσευχόμενον παιδίον:

«Ἄϊ γκὰρ Τσόϋ τε πάτερ, κάϊ Ἀτεεναΐεε κάϊ Ἄπολλον

τοϊοῦτοϊ ντέκα μοϊ ζουμφράντμονες ἄϊεν Ἀχαϊῶν! »

ἀνέκραξεν ὁ γέρων ῥίψας ἐπὶ τῆς ἀσχημοτάτης τοῦ διευθυντοῦ μορφῆς βλέμματα ἐραστοῦ ἐνθουσιώδους.

Ὕστερον ἀπὸ τυπικάς τινας φιλοφρονήσεις πρὸς τὸν ὅσον φιλομειδὴ τόσον δυσκέρδητον ἐκεῖνον μικράνθρωπον, ὅστις ἐφαίνετο ἀποκρύπτων τὰς δυστυχίας τῶν αὐτῷ ἐμπεπιστευμένων μετὰ τῆς φειδοῦς καὶ φιλοστοργίας, μεθ’ ἧς οἱ γονεῖς ἀποκρύπτουν τὰ ἐλαττώματα τῶν ἰδίων τέκνων ἀπὸ τῶν ὀμμάτων τοῦ κόσμου, μετέβημεν καὶ οἱ τρεῖς πρὸς ἐπίσκεψιν τῆς πασχούσης. Μετὰ τὴν πρώτην γωνίαν τοῦ διαδρόμου ἣν ἐκάμψαμεν, ὁ διευθυντὴς ἀνερριχήθη πηδηκτά, ἀλλ’ ἀψοφητὶ ὡς κουνέλιον, στενὴν καὶ πλαγίαν κλίμακα, ἐκ τῆς κορυφῆς τῆς ὁποίας, ὡς ἐνόμισα, εἶδον εἰσερχωμένας τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖνας. Ὁ καθηγητὴς καὶ ἐγὼ ἐστάθημεν πρὸ τῆς προσεχοῦς θύρας. Μετά τινα λεπτὰ προσδοκίας σιωπηλῆς ἐλθὼν ὁ διευθυντὴς ἤνοιξεν ἡμῖν τὴν θύραν, καὶ «Ἐμβᾶτε», εἶπεν, «εἶναι ὅλως δι’ ὅλου ἥσυχος». Καὶ ἔκαμεν, ὡς ἐὰν μας εἰσῆγεν εἰς τὸ ἄδυτον ναοῦ τινος.

Ὁ τόπος, ἐν ᾧ εἰσήλθομεν εὐλαβῶς, ἦτον εὐρύχωρος αἴθουσα σχεδὸν στρογγύλου σχήματος, μὲ ὕψος λίαν ἀνάλογον πρὸς τὴν διάμετρον αὐτῆς, καὶ μόνον ὑπὸ τοῦ ὑελοσκεπάστου θόλου της φωτιζομένη. Παράθυρα δὲν εἶχεν, οὐδὲ ἠδύνατο νὰ ἔχῃ. Διότι οἱ τοῖχοι τῆς αἰθούσης ταύτης μέχρις ὕψους ἑνὸς καὶ ἡμίσεος ἀναστήματος κατείχοντο ὑπὸ παχείας καὶ ἁπαλῆς τίνος γομώσεως κατὰ τὸ σύστημα τῶν ὁλοσηρικῶν ἐκείνων ἀναπαυτηρίων, τῶν κοσμούντων τὰς αἰθούσας τῶν πλουσίων. Τὸ ἐπικαλύπτον τὴν ἐπίστρωσιν ταύτην παχύχνουδον βελοῦδον, ἡμέρου κυανοῦ χρώματος, διεστίζετο εἰς κανονικὰ ῥομβειδῆ σχήματα ὑπὸ βαθέως ἐμπηγμένων κομβίων, μόλις φαινομένων, ὡς ἐκ τοῦ πάχους τῆς γομώσεως. Τὸ γυμνὸν τοῦ τοίχου μέρος, ἄνωθεν τῆς ἐπιστρώσεως, ἦτο λευκόν. Ὁ ἐπὶ τοῦ ἐδάφους παχὺς τάπης ἦτο πράσινος˙ ἐνῷ τὰ ἄξυλα καί, ὡς ἐννόησα μετὰ ταῦτα, ἀεροπληθῆ ἐξ ἐλαστικοῦ κόμμιος καθίσματα καὶ ἀνάκλιντρα εἶχον τὸ αὐτὸ μὲ τὴν περικόσμησιν χρῶμα: Κυανοῦν ἀνεκφράστως γλυκὺ καὶ ὄντως ἥμερον, ὥστε δὲν ἤξευρες ἂν ἦτο τοῦτο, ἢ τὰ χρώματα τοῦ ὑελίνου θόλου ἡ ἀφορμή, δι’ ἣν τὸ ἐν τῇ αἰθούσῃ ἐκείνῃ φῶς ἐξήσκει ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων καὶ τῶν νεύρων τόσον εὐχάριστον, τόσον ἀνακουφιστικὴν καὶ τοῦτ’ αὐτὸ πραϋντικὴν ἐπίδρασιν. Μηχανισμὸς ἀερισμοῦ δὲν ἐφαίνετο πουθενά. Καὶ ὅμως, ὅταν εἰσήλθομεν εἰς τὸ ἄνευ παραθύρων τοῦτο οἴκημα, ἐνόμισα ὅτι ἐξήλθομεν εἰς τὸ ὕπαιθρον: τόσον καθαρὰ καὶ δροσερὰ ἦτον ἡ ἐν αὐτῷ ἀτμοσφαῖρα!

Ἐν τούτοις ἡ δυστυχὴς αὐτοῦ κάτοικος δὲν ἐφαίνετο. Διὰ τοῦτο ὁ διευθυντής, προχωρήσας μετά τινας στιγμὰς σιωπῆς μέχρι τοῦ βάθους καὶ παραθεὶς τὸ οὖς ἐπὶ τοῦ ἁπαλοῦ ἐκείνου τοιχώματος, ἠρώτησε μετὰ τῆς συμπαθητικῆς ἐκείνης φωνῆς, μεθ’ ἧς καλοῦσιν οἱ γονεῖς τὰ ἀσθενοῦντα φίλτατά των:

«Ἐπιτρέπεται, Fräulein;»

Μέρος τοῦ κυανοῦ ἐπιστρώματος ὑπεχώρησεν ἀψοφητὶ ἐν εἴδει θύρας, καὶ λυσίκομος, λευχείμων κόρη παρέκυψεν ἐξ αὐτοῦ, ὠχρὰ μέν, ἀλλὰ φιλομειδὴς καὶ ἐρασμία.

«Ὁρίστε! Ὁρίστε μέσα, παρακαλῶ! Λάβετε θέσιν καὶ συγχωρήσατέ μοι νὰ διορθώσω τὴν καρφίτσαν μου».

Καὶ προελθοῦσα εἰς τὴν αἴθουσαν, ὕψωσε τοὺς λευκοτάτους αὐτῆς βραχίονας ἐνασχολημένη, ἀλλ’ εἰς μάτην, νὰ περισυνάξῃ τὴν μέχρι χρυσοχρόου ξανθὴν καὶ πλουσιωτάτην αὐτῆς κόμην.

«Ἂς κουρεύεται!» εἶπεν ἐπὶ τέλους περιφρονητικῶς, καὶ τὴν ἀφῆκε νὰ χυθῇ ἐπὶ τῶν τορνευτῶν ὠμοπλατῶν της. «Ἀφοῦ δὲν εἶν’ ἐδῶ νὰ μὲ ἰδῇ, ἂς κουρεύεται! Ἀλλὰ μὴ βιάζεσθε, παρακαλῶ, διὰ νὰ σᾶς παρουσιάσω καὶ τὸν μέλλοντα σύζυγόν μου. Ἐπῆγε νὰ σκάψῃ, νὰ βγάλῃ τὰ διαμάντια διὰ τὰ δακτυλίδια μας: τοὺς ἀρραβῶνας μας. Μεγάλα διαμάντια! Πολὺ μεγάλα διαμάντια θὰ ἐπιθυμῇ νὰ εὕρῃ˙ γι’ αὐτὸ ἀργεῖ νὰ ἐπιστρέψῃ. Ἐν τούτοις μὴ βιάζεσθε. Ἔχει σφυρὶ μυτερό, καὶ εἶναι ἀνοιχτομμάτης ἄνθρωπος. Εἰς τὸ κέντρο τῆς γῆς θὰ προχωρήσῃ, ἀλλὰ θὰ τὰ εὕρῃ καὶ θὰ ἐπιστρέψῃ».

Ἔπειτα λαβοῦσα ἓν κάθισμα καὶ πλησιάσασα πρὸς ἐμέ, ὡς ἐὰν ἤμεθα γνωστοὶ ἐκ παιδικῆς ἡλικίας:

«Πές μου, παρακαλῶ, μὲ ὅλα τὰ σωστά σου», εἶπεν. «Πόσον θερμὸν εἶναι τὸ κέντρον τῆς γῆς; Τόσον δά, ’σὰν τὸ χέρι μου, ἢ τόσον δά, ’σὰν τὸ μάγουλό μου; Ὁρίστε! Τόσον δὰ ἢ τόσον δά;»

Καὶ λαβοῦσα μετ’ οἰκειότητος τὴν χεῖρά μου, ἔφερεν αὐτὴν ἐπὶ τῆς πυρεσσούσης παρειᾶς της, καὶ προσήλωσε τοὺς γαλανοὺς αὐτῆς ὀφθαλμοὺς ἐπὶ τῶν ἐμῶν, περιμένουσα νὰ τῇ ἀπαντήσω.

«Περισσότερον», ἐτραύλισα ἐγὼ συγκεχυμένος, «πολὺ περισσότερον!»

«Τόσῳ τὸ καλλίτερον!» ἀνεφώνησεν ἡ κόρη περιχαρής, καὶ ἐτινάχθη ὡς δορκὰς ἀπὸ τῆς θέσεώς της, κροταλίσασα τὰς μικρὰς αὐτῆς χεῖρας.

«Τόσῳ τὸ καλλίτερον! Μοῦ ἔφυγε ψυχρός, καὶ θὰ μοῦ ἔλθῃ ὀπίσω ὅλος φωτιά, ὅλος ἀγάπη! Γι’ αὐτὸ μὴ βιάζεσθε, παρακαλῶ, περιμένετε νὰ τὸν ἰδῆτε˙ θέλετε νὰ ψάλω τίποτε γιὰ νὰ μὴ μᾶς παραφανῇ ἡ ὥρα;»

Καὶ εἰσελθοῦσα ὡς ἀστραπὴ εἰς τὸ προσεχὲς δωμάτιον, ἐπέστρεψε φέρουσα περίχρυσον ἰταλικὴν χάρπαν. Ἔπειτα ἐκλέξασα ὑπὸ τὸν χρωματιστὸν θόλον τὸ μέρος, ὅθεν εἰσήρχετο προφανῶς τὸ περισσότερον καὶ λευκότερον φῶς, ἐτοποθετήθη κἄπως φιλαρέσκως ὑπὸ τὰς ἀκτῖνας αὐτοῦ καὶ ἤρχισε νὰ κρούῃ τὰς χορδὰς τοῦ ὀργάνου τόσον φαιδρὰ καὶ τόσον ζωηρά, ὡς ἐὰν ἦτον ἡ εὐτυχεστέρα κόρη τοῦ κόσμου. Κατ’ ἀρχὰς δὲν ἔπαιζεν εἰ μὴ γεννήματα τῆς φαντασίας της. Μετ’ ὀλίγον ὅμως ἤρχισε νὰ ψάλλῃ μελαγχολικώτερον, συνοδεύουσα μὲ τοὺς μαγικοὺς καὶ νωχελεῖς τοῦ ὀργάνου της τόνους φωνὴν ἔτι μαγικωτέραν, ἔτι νωχελεστέραν:

«Πὼς εἶν’ στὸ δάσος σκοτεινά,

Φταῖν’ τὰ κλαδάκια τὰ πυκνά.

Πὼς δὲ μ’ ἀγαπᾷ ὁ καλός μου,

τὸ ξεύρω ἀπ’ τὴν ἀρχὴ τοῦ κόσμου.

Ἄχ, καὶ βάχ, θὰ ’πῇ καϋμός,

μὰ πονεῖ ὁ χωρισμός,

κι ἡ ἀγάπη κονδυλάει

’σὰν βαρκούλα στὰ πελάγη!»

Ἐδῶ διέκοψεν αἴφνης τὴν μουσικήν, καὶ ἀποταθεῖσα πρὸς τὸν διευθυντήν, ὡς ἐὰν συνεπλήρου ἀρξαμένην ἤδη ὁμιλίαν τῆς:

«Καὶ στείλατέ μου τὴν παραμάννα μου τὴν Ἀννίκαν», εἶπε, «γιὰ νὰ τοῦ γράψω ἕνα γράμμα, νὰ τοῦ τὸ ’πῶ φανερὰ καὶ ξάστερα».

Ἔπειτα, ἀναλαβοῦσα πάλιν τὸ ὄργανόν της ἤρχισε νὰ ψάλλῃ ἐπὶ ῥωμαντικωτέρου τόνου, καὶ συγκεκινημένη μέχρι δακρύων:

«Ξεύρεις τὰ πράσιν’ ἀκρογιάλια

ποὺ οἱ λεμονιὲς ἀνθοῦνε;

Ποὺ μέσ’ στοὺς ἴσκιους πορτοκάλια

χρυσᾶ μοσχοβολοῦνε;

Ἐκεῖ, ἐκεῖ, στὴν γῆν τοῦ Παραδείσου,

νὰ ταξειδεύσω ’πιθυμῶ μαζί σου!»

Ἀλλ’ οὕτως ἐσπευσμένως καταντήσασα εἰς τὴν κατακλεῖδα τῆς γνωστῆς ταύτης στροφῆς τοῦ Γερμανοῦ ποιητοῦ, καὶ πρὶν ἔτι συμπληρώσῃ τοὺς συνοδεύοντας τὸ ᾆσμά της τόνους, διακοπεῖσα αἴφνης ἐκ νέου, ἔρριψε τὸ ἐπὶ τοῦ στήθους πεσὸν μέρος τῆς ξανθῆς αὐτῆς κόμης ὕπερθεν τοῦ ὤμου τῆς, καὶ σείσασα τὴν ὡραίαν κεφαλὴν οὕτως, ὥστε αἱ μετάξιναι τρίχες νὰ περισυναχθῶσιν ὅσον οἷόν τε ἐπὶ τῶν νώτων αὐτῆς:

«Ἀνάθεμά τους», εἶπε, «ποὺ βγάλλουν τὰ τραγούδια, καὶ κανένα δὲν ταιριάζει μὲ τὸν ἑαυτό μου! Κανένα, κανένα! Ὡς κ’ ἐκεῖνο ποὺ ἔκαμα ἐγώ˙ κ’ ἐκεῖνο δὲν ταιριάζει!» καὶ σύρουσα τοὺς λεπτοφυεῖς αὐτῆς δακτύλους ἐπὶ τῶν εὐήχων τῆς χάρπας χορδῶν, ὡς ἐὰν τὰς ἐθώπευεν, «Ἔχει ὅμως ὡραία μουσική, πολὺ ὡραία μουσική!» εἶπε μετὰ παιδικοῦ στόμφου. «Τόσον ὡραία, ποὺ κανένας δὲν τὴν ἔγραψεν ἀκόμη. Γι’ αὐτὸ μὲ συγχωρεῖτε ἂν τὴν ψάλω χωρὶς νότες».

Καὶ τώρα, φίλε ἀναγνώστα, μὴ περιμένῃς ἀπὸ ἀνθρωπίνην γραφίδα νὰ σοὶ παραστήσῃ τὴν βαθέως συγκινητικὴν ἐκείνην σκηνήν, τῆς ὁποίας ἡμεῖς ἐγενόμεθα θλιβεροί, ἐκπεπληγμένοι μάρτυρες. Ἴσως τελειοποιημένον τι σύστημα φωνογράφου θὰ κατώρθου ν’ ἀντιγράψῃ στιγμιαίως ἕνα πρὸς ἕνα καὶ διατηρήσῃ τοὺς καθέκαστα τόνους τῆς μελαγχολικῆς αὐτῆς μουσικῆς, οὕτως ὥστε ν’ ἀναγνωσθῇ καὶ παρ’ ἄλλων. Ἀλλὰ ν’ ἀναγνωσθῇ μόνον, ὄχι καὶ νὰ ψαλῇ. Διότι τὴν δαιμονίαν ἐκείνην δύναμιν, ἥτις, ὡς μαγικὸν πνεῦμα ζωῆς διήκουσα, ἐνεψύχου τὰς φανταστικὰς καὶ αὐτοσχεδίους συμπτώσεις τῶν τόσων ἁπλῶν καὶ συγχρόνως τόσον ἀνεκφράστων ἐκείνων τόνων, τὰς μελῳδικάς, κ’ ἐνταυτῷ δραματικὰς ἀποχρώσεις ἑνὸς ἑκάστου στίχου, μιᾶς ἑκάστης λέξεως — ναί, μιᾶς ἑκάστης συλλαβῆς, δι’ ὧν μᾶς ἔκαμνε νὰ βλέπωμεν μετ’ ἀνατριχιάσεων ἐνώπιόν μας ζωντανὰς καὶ κινουμένας τὰς τόσον ἀμυδρῶς, τόσον ἀλληγορικῶς ὑπαινιττομένας εἰκόνας τοῦ ῥαψωδήματός της — αὐτὰ οὐδεμία χειροποίητος μηχανή, οὐδεμία μουσικὴ μεγαλοφυΐα δύναται νὰ ἐπαναλάβῃ πλέον, νὰ μιμηθῇ, ἔστω καὶ μακρόθεν.

Ἀλλὰ τὴν μελαγχολικῶς συμπεπτωκυῖαν στάσιν τοῦ σώματος, τὴν ἀορίστως ἀπελπιστικὴν τῆς μορφῆς τῆς ἔκφρασιν, καὶ συγχρόνως τὰς εἰδικὰς φυσιογνωμικὰς κινήσεις, δι’ ὧν συνώδευε τοὺς φθόγγους τῆς φωνῆς, τοὺς ἤχους τοῦ ὀργάνου τῆς, ποῖον φωτογραφικὸν μηχάνημα, ἢ ποία ὑπεράνθρωπος τέχνη ζωγράφου θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ τὰς ἀντιγράψῃ! Δὲν λέγω τίποτε περὶ συγγραφικῆς μεγαλοφυΐας. Διότι τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ἐν τῇ ἀσθενεστάτῃ ταύτῃ ἀφηγήσει ἀναγκάζομαι νὰ χωρίσω τὰ ἐν τῇ φύσει τόσον ἀχωρίστως συνηνωμένα στοιχεῖα μουσικῆς καὶ φυσιογνωμίας, καταδηλοῖ, νομίζω, τρανότατα τὴν παραστατικὴν ἀτέλειαν οἱουδήποτε γραπτοῦ λόγου.

Διὰ τοῦτο ἐμπιστεύομαι εἰς τὴν φαντασίαν τοῦ εὐαισθήτου ἀναγνώστου μου, καὶ τὸν ὑπενθυμίζω μόνον ν’ ἀναλογισθῇ τὸν θλιβερὸν προορισμὸν τοῦ οἰκοδομήματος, ἐν ᾧ εὐρισκόμεθα˙ τὴν εἰδικὴν κατασκευὴν τῆς αἰθούσης, τὸν χρωματισμὸν αὐτῆς, τὴν τεχνητὴν μαγείαν τῶν φωτεινῶν ἀκτίνων, ὑφ’ ὧν ἡ δυστυχὴς ἐφωτίζετο, τὴν ὑποφθίνουσαν ἤδη καλλονήν, τὴν ἐνδυμασίαν τῆς ψαλλούσης, καὶ τὴν θαυμαστὴν τοῦ πάθους κλίμακα, δι’ ἧς ἡ φωνὴ καὶ ἡ φυσιογνωμία ἀνῆλθον ἀπὸ τῆς εἰδυλλιακῆς εὐδίας τοῦ πρώτου στίχου μέχρι τῆς ζοφερωτάτης ἀπελπισίας τῶν τελευταίων φθόγγων τοῦ ᾄσματός της. Ταῦτα πάντα τὸν ἀφίνω νὰ φαντασθῇ, ὅπως ἐννοήσῃ τὴν ἰσχυρὰν συγκίνησιν, ὑφ’ ἣν αἱ καρδίαι ἡμῶν διετέλουν κατὰ τὰς στιγμὰς ἐκείνας, καὶ κρίνῃ περὶ τῆς τεραστίας δυνάμεως, ἣν κατώρθωσαν νὰ ἐξασκήσωσιν ἐφ’ ἡμῶν αἱ ἑξῆς ἁπλούσταται στροφαί:

Ἕνας βράχος στὰ βουνὰ

συλλογιέται μοναχός του.

Ἕνα ῥυάκι, ποὺ περνᾶ,

κἄτι τραγουδάει ἐμπρός του.

Μιὰ ἀνεμώνῃ, ποὺ ἀνθεῖ

ἀπ’ τὸν βράχο βλαστημένη,

νὰ νοήσῃ προσπαθεῖ

τὸ τραγοῦδι τί σημαίνει.

Κι ὅλο σκύφτει πιὸ πολὺ

μακρυὰ ἀπ’ τὸ στήριγμά της.

Τί τραγοῦδι νὰ λαλῇ

ὁ τρεχάμενος διαβάτης;

Τραγουδᾶ γιὰ μιὰ ἀγκαλιά,

ποὺ μὲ πόθον ἀνοιγμένη,

σὲ χρυσῆν ἀκρογιαλιὰ

μέρα νύχτα τὸν προσμένει.

«Ἄχ, κι ἂς ἤμουν», λέγει, «ἐγὼ

κείνη ποὺ θὰ τ’ ἀγκαλιάσῃ!»

Καὶ τὸ ῥεῦμα τὸ γοργὸ

σκύφτ’ ἡ δύστυχη νὰ φθάσῃ.

Μὰ σὰν ἔσκυβ’ ἔτσι δά,

τὸ νερὸ μὲ τὴν ὁρμή του

τὰ φυλλάκια της μαδᾷ

τὰ κατρακυλᾷ μαζί του!

Τώρα στέκει μαδητὴ

μὲ τὰ δάκρυα στὸ μάτι:

διατί, ἄχ, διατί

ν’ ἀγαπήσ’ ἕνα διαβάτη;...

Ὁ διευθυντὴς καθ’ ὅλον αὐτὸ τὸ διάστημα συνεννοεῖτο διὰ βλεμμάτων καὶ ψιθυρισμῶν μετὰ τοῦ καθηγητοῦ. Ἀλλὰ τὰ δάκρυα, καὶ τῶν τριῶν ἡμῶν νομίζω, ἔρρεον πρὸ πολλοῦ ἤδη σιωπηλῶς. Ὅσον ἐπροχώρει τὸ ᾆσμα, τόσον ἡ κόρη ἐγίνετο νευρική. Καὶ ὅταν ἔφθασεν εἰς τὸν τελευταῖον στίχον, οἱ λεπτοὶ καὶ ῥοδοβαφεῖς αὐτῆς δάκτυλοι, ὡς ἐὰν ἦσαν χαλύβδινα πλῆκτρα, ἔθραυσαν διὰ μιᾶς ὅλας τὰς χορδάς, ἐφ’ ὧν ἔτυχε νὰ κινῶνται. Νεκρικὴ σιγὴ ἐπεκράτησεν ἐπί τινας στιγμάς. Μεθ’ ἃς ἡ κόρη ἠγέρθη αἴφνης, καί, στηριγμένη ἐπὶ τοῦ μουσικοῦ της ὀργάνου, ἐβύθισεν ἀτενὲς βλέμμα διὰ τοῦ κυανοῦ τῆς αἰθούσης τοιχώματος, οὕτως, ὡς ἐὰν ἔβλεπε δι’ αὐτοῦ μακράν, πολὺ μακράν. Καί, ὡς ἐὰν ἀπετείνετο πρὸς τοὺς ὁροφύλακας τῆς πατρίδος τῆς:

«Κλείσατε τὰς θύρας!» ἀνέκραξε μεγαλοφώνως, ὡς ἄνθρωπος κινδυνεύων. «Βγάλετε τοὺς ξένους ἔξω, καὶ κλείσατε τὰς θύρας! Εἶναι φονιάδες τῶν καρδιῶν, ἐμπαῖκται τῆς ἀγάπης!»

Τὸ ὄργανον, λακτισθὲν ὑπ’ αὐτῆς αἰφνιδίως, ἐτινάχθη πεσὸν πρὸ ἡμῶν μὲ κλαυθμηροὺς τόνους τῶν ῥηγνυμένων χορδῶν του, Ἡ παράφρων, ῥίψασα μανιῶδες ἐφ’ ἡμᾶς βλέμμα πλῆρες ἀπεχθείας καὶ μίσους, ὥρμησε πρὸς τὸ ἀντίθετον μέρος, ὡς ἐὰν ἐζήτει νὰ φύγῃ. Ἀλλὰ συγκρουσθεῖσα πρὸς τὸ ἁπαλὸν τοῦ τοίχου ἐπίστρωμα, ἔπεσεν, ἢ μᾶλλον συνεσπειρώθη πρὸ αὐτοῦ, μὲ τὰ νῶτα πρὸς ἡμᾶς ἐστραμμένα.

Ὁ διευθυντὴς ἐκλείδωσεν ἀψοφητὶ τὴν θύραν, δι' ἧς εἴχομεν εἰσέλθει, καί, λαβὼν τὸ ὄργανον μεθ’ ἑαυτοῦ, μᾶς ἔνευσε νὰ περάσωμεν εἰς τὸ δωμάτιον, ἐξ οὗ ἐξελθοῦσα ἡ νεᾶνις μᾶς εἶχεν ὑποδεχθῇ. Ὅταν εἰσήλθομεν εἰς αὐτό, ἐκλείδωσε κ’ ἐκείνην τὴν θύραν, ἀποκλείσας τοιουτοτρόπως τὴν δυστυχῆ ἐντὸς τῆς κυκλοτεροῦς αἰθούσης. Τότε ἐννόησα διατί οἱ τοῖχοι καὶ αἱ θύραι τοῦ δωματίου ἐκείνου ἦσαν οὕτω παχέως ἐπεστρωμένοι, καὶ διατὶ τὰ ἐν αὐτῷ καθίσματα συνίσταντο ἀποκλειστικῶς ἐξ ἀεροπληθοῦς ἐλαστικοῦ κόμμιος, ὄντα διὰ τοῦτο λίαν ἐλαφρὰ καὶ ἁπαλά. Ἡ δυστυχὴς κατελαμβάνετο ἐκ διαλειμμάτων ὑπὸ ἐπικινδύνου μανίας, καὶ ἔπρεπε νὰ προφυλαχθῇ ἀπὸ πιθανὴν αὐτοχειρίαν, ἢ καὶ ἁπλᾶ μωλωπίσματα, ὡς ἐκ τῶν σφοδρῶν καὶ τυφλῶν αὐτῆς συγκρούσεων πρὸς τοὺς τοίχους καὶ τὰ ἔπιπλα! Σιγηλοὶ καὶ σκυθρωποὶ διήλθομεν τὸ προσεχὲς δωμάτιον καὶ ἓν τρίτον μικρότερον αὐτοῦ. Δὲν ἐσκέφθην νὰ τὰ περιεργασθῶ, νομίζω ὅμως, ὅτι δὲν διέφερον οὐσιωδῶς ἀπὸ τὸ ἄρτι περιγραφέν. Ὅταν ἐξήλθομεν εἰς τὸν διάδρομον εὑρέθημεν παρὰ τὴν στενὴν καὶ πλαγίαν κλίμακα, τὴν ὁποίαν ὁ διευθυντὴς εἶχεν ἀνέλθει, πρὶν μᾶς εἰσαγάγῃ πιθανῶς, ὅπως βεβαιωθῇ ἐκεῖθεν περὶ τῆς καταστάσεως τῆς πασχούσης. Τὴν ἁπλῆν ταύτην ὑποψίαν μου ἐνίσχυσε τώρα τὸ γεγονός, ὅτι οἱ δύο ἰατροὶ ἀνῆλθον τὴν αὐτὴν ἐκείνην κλίμακα τόσον σύννοι καὶ ἀφηρημένοι, ὥστε οὐδέτερος ἐπρόσεξεν εἰς ἐμὲ ἂν ἀκολουθῶ ἢ ὄχι. Ἀνήρχοντο νὰ παραμονεύσουν τὰς κινήσεις τῆς παράφρονος˙ δὲν ὑπῆρχεν ἀμφιβολία. Ὁ φύλαξ, ὅστις φαίνεται ἀδιακόπως παρεφύλαττεν ἐκεῖ που, κατῆλθε μετ’ ὀλίγον πρὸς ἀναζήτησίν μου, ἀλλ’ ἐγώ, οὐδὲ τὴν ἐπιθυμίαν, οὐδὲ τὴν δύναμιν τῆς ψυχῆς εἶχον νὰ παραστῶ περαιτέρω μάρτυς δυστυχίας τόσον φοβερᾶς, τόσον σπαραξικάρδιου!

Ὁ νοῦς μου ἐνησχολεῖτο μὲ πικροὺς μελαγχολικοὺς συλλογισμούς˙ βαρεῖα θλῖψις ὑπερεπλήρου τὴν καρδίαν μου˙ τὰ δακρυά μου ἔρρεον ἀκράτητα. Ἀνελογιζόμην ὁποία τις πρέπει νὰ ἦτο ἡ διστάλαινα κόρη πρό τινων ἴσως ἡμέρων ἀκόμη, καὶ ὁποία ἦτο σήμερον! Καὶ ἔκλαιον τὴν νεότητά της, τὴν ὡραιότητά της, τὴν ὀρφανίαν τῶν ἀτυχῶν αὐτῆς γονέων, καὶ ἔκλαιον διὰ τὴν ἄσπλαγχνον τῆς Φύσεως ἀπανθρωπίαν, ἥτις ᾠκοδόμησεν ἐπὶ θεμελίων ἀσθενεστάτων τόν, ὅσον θαυμασιώτατον, ἄλλο τόσον ἀκροσφαλέστατον μηχανισμὸν τῆς τῶν θνητῶν διανοίας.

Καὶ ὅσῳ μᾶλλον ἐσκεπτόμην, τόσῳ μᾶλλον ἀκατάσχετον, τόσῳ πικρότερον ἐξεχύνετο κατὰ τῆς μητρυιᾶς ταύτης τὸ βωβόν μου παράπονον. Τίποτε, ἐσκεπτόμην κατ’ ἐμαυτόν, τίποτε δὲν μᾶς ἔχει δώσει καλόν, ἀμέτοχον τῆς ἰδιότητος ἐκείνης, εἰς τὴν ὁποίαν μία μόνη στιγμὴ ὑπεραρκεῖ, ὅπως τὸ μεταβάλῃ εἰς δύο καὶ τρεῖς φορὰς κακόν! Ἀπὸ τῆς ἁπλῆς χάριτος καὶ δεξιότητος τῶν μελῶν τοῦ σώματος, μέχρι τῶν πολυπλοκωτάτων λειτουργιῶν τοῦ ἰσοθέου ἡμῶν πνεύματος, οὐδέν, οὐδὲν μᾶς ἔδωκε πλεονέκτημα, τὸ ὁποῖον νὰ μὴ ἐπισκιάζηται ὑπό τινος παρακολουθοῦντος αὐτῷ μειονεκτήματος! Ἰδέτε τὸν σκώληκα τῆς γῆς. Τί ταπεινότερον, τί ἀτελέστερον πλάσμα ἠδύνατο νὰ φαντασθῇ κανείς; Καὶ ὅμως τίς θὰ τὸ ἐπίστευεν; Ἡ Φύσις προσηνέχθη πρὸς τὸν σκώληκα φιλοστοργότερον ἢ πρὸς τὸν αὐτοκαλούμενον βασιλέα τῆς δημιουργίας!

Φαντασθῆτε τὸν ἄνθρωπον ἐστερημένον χειρῶν καὶ ποδῶν — ὁποῖος κίνδυνος διὰ τὴν ζωήν του! Τί ἐλεεινὸν καὶ ἄσχημον θέαμα διὰ τοὺς ὀφθαλμούς! Πόσον δύσκολος ἡ διατροφή του! Ἡ δὲ μήτηρ αὐτοῦ Φύσις, ἀγρὸν ἠγόρασεν! Ἀλλὰ διχοτομήσατε τὸν σκώληκα, καὶ θὰ τὴν ἰδῆτε μετὰ πόσης δραστηριότητος καὶ φιλοστοργίας θὰ σπεύσῃ νὰ συμπληρώσῃ τὸ ἀποκοπέν, νὰ ἄρῃ τὴν μικρὰν ἀσχημίαν, νὰ κάμῃ ἐκ τῶν τεμαχίων τοῦ ἑνός, δύο σκώληκας! Ἰδέτε τὸ ὀρυκτὸν τῆς γῆς. Ἀψυχότερον πλάσμα ἠδύνατο νὰ φαντασθῇ κανείς; Ἡ συμπάθεια μεθ’ ἧς τὰ ἄτομά του ἕλκονται πρὸς ἄλληλα, ἡ μαθηματικὴ ἀκρίβεια, μεθ’ ἧς ἡ ἀμυδροτάτη αὐτῶν διάνοια οἰκοδομεῖ τοὺς ἁπλοῦς, τοὺς ὁμοιομόρφους καὶ κανονικοὺς αὐτῶν συλλογισμούς, ἤγουν τὰ κρύσταλλά των, εἶναι τόσον στοιχειώδης, τόσον ἀφανής, ὥστε πρὸς ἐξήγησιν τῶν ἀποτελεσμάτων αὐτῶν, αἱ φυσικαὶ ἐπιστῆμαι ἠναγκάσθησαν νὰ τὰς χωρίσωσιν ἀπὸ τῶν κεκτημένων αὐτὰς ἀτόμων, νὰ τὰς χαρακτηρίσουν μὲ τὰ γενικὰ καὶ ἀκατάληπτα ὀνόματα τοῦ ἠλεκτρισμοῦ καὶ τοῦ μαγνητισμοῦ, τῆς ἕλξεως καὶ τῆς ὤσεως. Ἀλλὰ συγχύσατε τὰ αἰσθήματα καὶ τοὺς συλλογισμοὺς τῶν ὀρυκτῶν, δηλαδὴ βλάψατε τὰς γωνίας καὶ τὰς ἕδρας τῶν κρυστάλλων αὐτῶν, καὶ θέσατέ τα ἐν τῷ μέσῳ τῶν διατρεφουσῶν αὐτὰ συστατικῶν οὐσιῶν, καὶ θὰ ἰδῆτε μετὰ ποίου ζήλου ὑποστηρίζει ἡ Φύσις τὰς ἀΰλους ἐκείνας ἐσωτερικὰς λειτουργίας, ὅπως ἀνοικοδομήσωσι τὰ βλαβέντα μετὰ τῆς αὐτῆς μαθηματικῆς ἀκριβείας μεθ’ ἧς καὶ πρότερον. Ἀλλ’ ὅταν βλαβῇ τὸ οἰκοδόμημα τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, ὅταν θραυσθῇ ἐλατήριον, ἢ σταματήσῃ τροχός τις ἐν τῷ μηχανισμῷ ἐκείνῳ τοῦ νοός, ὃν ὁ ἑλληνικὸς λαὸς τόσον χαρακτηριστικὰ ὠνόμασε ’ρολόγι, τότε ἡ Φύσις ἐξακολουθεῖ νὰ ἐξετάζῃ ποία ἀράχνη ἔχασε τὸν δέκατον αὐτῆς πόδα, διὰ νὰ τῆς τὸν ἀναπληρώσῃ. Ποία σαύρα ἐβαρύνθη τὸν ὑδροχαρῆ αὐτῆς βίον, διὰ νὰ τῇ κατασκευάσῃ, ἀντὶ τῶν βραγχίων, κατάλληλα ἀναπνευστικὰ ὄργανα, νέους συμπαγεῖς πνεύμονας, καὶ οὕτω καθ’ ἐξῇς. Ἀλλὰ τὴν περικαλλῆ ταύτην νεάνιδα, τὸ ἄκρον ἄωτον τῆς δημιουργίας αὐτῆς; Τὴν ἀφίνει ἕρμαιον δυστυχήματός της, καὶ οὔτε σπεύδει κἂν νὰ τὴν λάβῃ ὀπίσω, νὰ τὴν ἑνώσῃ μὲ τ’ ἀρχικὰ στοιχεῖα, ἐξ ὧν τόσον ἀτελῶς τὴν ἔπλασεν, ἀλλὰ τὴν παρέχει θέαμα τόσῳ μᾶλλον οἰκτρὸν καὶ σπαραξικάρδιον εἰς τὴν ἀνθρωπότητα, ὅσῳ διαυγεστέρα μᾶς εἶναι ἡ συνείδησις περὶ τῆς δῆθεν ὑπεροχῆς καὶ τελειότητος ἡμῶν!...

Τοιαῦτά τινα ἐσκεπτόμην περιπατῶν ἐν τῷ διαδρόμῳ τοῦ φρενοκομείου, μέχρις ὅτου ἐλθὼν ὁ καθηγητὴς μὲ ὡδήγησεν εἰς τὸ γραφεῖον του. Αἱ ὑποψίαι μου περὶ τῆς δυστυχοῦς δὲν ἦσαν φαντασιώδεις.

«Αἱ ἀσθένειαι αὗται», εἶπεν ὁ γέρων, μετὰ προφανοῦς λύπης, «δὲν ἀρκεῖ μόνον ὅτι εἶναι ἀνίατοι, ἀλλὰ καὶ δὲν χρησιμεύουσι δι’ ὅλου πρὸς φωτισμὸν τῆς ἐπιστήμης. Τὸ κακὸν δὲν ἔχει τὴν ῥίζαν του εἰς τὴν γνωστὴν ἡμῖν φύσιν τῶν νεύρων, ἀλλ’ εἰς τὸν ἄγνωστον παράγοντα Ψ, τουτέστι τὴν ψυχήν. Ἡμεῖς θεραπεύομεν νεῦρα μόνον. Αὐτὸ εἶναι καταστροφὴ αἰσθημάτων καὶ παραστάσεων. Ἂς ὄψεται ὁ αἴτιος!»

Καὶ ἀνακτησάμενος τὴν πνευματικὴν ἠρεμίαν τοῦ ἐπαγγέλματός του ὁ γέρων ἔλαβεν εἰς χεῖρας τὸ στηθοσκόπιον. Τοῦτο ἐσήμαινεν ὅτι ἔσυρε διὰ παντὸς τὸ παραπέτασμα πρὸ τῆς θλιβερᾶς ἐκείνης σκηνῆς.