Η Ερωφίλη είναι τραγωδία του Γιώργιου Χορτάτση. Είναι η πιο γνωστή τραγωδία της κρητικής λογοτεχνίας. Πρέπει να γράφτηκε περίπου το 1595 (αφού αναφέρεται στην επιδημία πανούκλας που έπληξε την Κρήτη ανάμεσα στο 1592 και το 1595) και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1637 στη Βενετία. Το έργο αφιερώνεται στον δικηγόρο Ιωάννη Μούρμουρη, δικηγόρο από τα Χανιά. Είναι γραμμένη σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο, με εξαίρεση τα χορικά, που είναι γραμμένα σε ενδεκασύλλαβους σε τερτσίνες (τρίστιχες στροφές).
Υπόθεση
Η τραγωδία αποτελείται από πρόλογο, πέντε πράξεις, χορικά στο τέλος κάθε πράξης και ιντερμέδια (αυτόνομα μουσικοχορευτικά επεισόδια που παρεμβάλλονται μεταξύ των πράξεων). Το έργο διαδραματίζεται στην Αίγυπτο. Ο βασιλιάς της χώρας, Φιλόγονος, έχει σκοτώσει τον αδερφό του, νόμιμο βασιλιά, και έχει ανέβει στο θρόνο μαζί με τη γυναίκα του αδερφού του. Ο βασιλιάς έχει μια κόρη, την Ερωφίλη, που ερωτεύεται έναν νέο που ζει στη βασιλική αυλή, τον Πανάρετο. Οι δύο νέοι παντρεύονται κρυφά και κρατούν το μυστικό τους μέχρι τη στιγμή που ο βασιλιάς ζητά από τον Πανάρετο να πείσει την Ερωφίλη να δεχθεί το γάμο που της ετοιμάζει, με το γιό ενός αντιπάλου βασιλιά, για να εξασφαλίσει ειρήνη στο βασίλειό του. Μετά την άρνηση της κοπέλας ο κρυφός γάμος αποκαλύπτεται. Ο βασιλιάς εξοργίζεται και δεν πιστεύει τον Πανάρετο που προσπαθεί να του αποδείξει ότι κατάγεται από αρχοντική οικογένεια. Τον βασανίζει φρικτά και τον σκοτώνει και για να τιμωρήσει την κόρη του για την ανυπακοή της, προσποιείται ότι αποδέχεται το γάμο και της στέλνει "δώρο" ένα καλάθι με το κομμένο κεφάλι, τα χέρια και την καρδιά του Πανάρετου. Η κοπέλα αυτοκτονεί και οι κοπέλες της ακολουθίας της σκοτώνουν τον βασιλιά.
Σχέδιο του Γ. Τσαρούχη για το πρόγραμμα της παράστασης της «Ερωφίλης» από τη Λαϊκή Σκηνή του Κ. Κουν (1934)
Πρότυπο
Η Ερωφίλη βασίζεται στο ιταλικό έργο Orbecche (παραστάθηκε το 1541 και τυπώθηκε το 1543) του Giovani Batista Giraldi (1504-1573), χωρίς όμως να είναι δουλική απομίμηση. Είναι εμφανείς επίσης επιδράσεις από το Il Re Torrismondo του Τορκουάτο Τάσο και το Orlando Furioso του Ariosto. Τα ιντερμέδια της τραγωδίας έχουν αυτόνομη υπόθεση και προέρχονται από το έργο του Τορκουάτο Τάσσο Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ ενώ τα χορικά από τη Φαίδρα του Σενέκα, την Aminta του Tasso και την Sofonisba του G.G. Trissino.
Γραπτή και προφορική διάδοση
Μετά την πρώτη εκτύπωσή της η Ερωφίλη ανατυπώθηκε πολλές φορές και έγινε δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα. Επίσης παραδίδεται και σε τρία χειρόγραφα, ενώ υπάρχει μαρτυρία και για τέταρτο χειρόγραφο, χαμένο σήμερα. Το πρώτο είναι ένα ακέφαλο χειρόγραφο με λατινικούς χαρακτήρες που ανήκει στον Émile Legrand και σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη (Θ. 62[16]). Το δεύτερο είναι ένα χειρόγραφο του 17ου αι. από την Κεφαλλονιά που βρίσκεται στην Bayerische Staatsbibliothek του Μονάχου (Codex Monachiensis Gr. 590) και το τρίτο, επίσης του 17ου αι., είναι το 13/i/17 της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, που είναι γραμμένο από το χέρι του κρητικού ποιητή Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου. Το χαμένο χειρόγραφο μνημονεύεται από τον ιερέα Ματθαίο Κιγάλα, πρώτο εκδότη της Ερωφίλης, ως αυτόγραφο του Χορτάτση, γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες.
Η Ερωφίλη φαίνεται πως επηρέασε και τα μεταγενέστερα έργα της περιόδου της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας (τον Ερωτόκριτο και τα άλλα θεατρικά έργα), το επτανησιακό θέατρο του 17ου και 18ου αι. (την Ευγένα του Θεόδωρου Μοντσελέζε και τις τραγωδίες του Πέτρου Κατσαΐτη) και το θρησκευτικό θέατρο του Αιγαίου (17ος-18ος αι.).
Το έργο έμεινε ζωντανό και χάρη στην προφορική παράδοση, αφού πολλά τμήματά του διασκευάστηκαν και διαδίδονταν ως δημοτικά τραγούδια. Παραστάθηκε συχνά στα Επτάνησα και διαδόθηκε και στον ηπειρωτικό χώρο σε πολλές λαϊκές διασκευές θεατρικού χαρακτήρα.
Πηγές
Γεώργιος Χορτάτσης. Ο Πατέρας του Νεοελληνικού Θεάτρου, αφιέρωμα του ενθέτου «Επτά Ημέρες» της εφ. Καθημερινή, 3 Δεκεμβρίου 2000
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
<@=@=@>
