Ο Αριστοτέλης Ζάχος (Καστοριά, 1871 – Αθήνα, 1939) ήταν διακεκριμένος έλληνας αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, ο οποίος σχεδίασε πολλούς ναούς, δημόσια και ιδιωτικά κτίσματα με βάση βυζαντινά και παραδοσιακά πρότυπα, επαναφέροντας έτσι την «ελληνικότητα» στην νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική.
Τελείωσε το γυμνάσιο στο Μοναστήρι της Μακεδονίας (σημερινά Μπίτολα της ΠΓΔΜ). Κατόπιν πήγε στην στην Γερμανία, για να σπουδάσει αρχιτεκτονική σε τρία διαφορετικά πολυτεχνεία — του Μονάχου, της Στουτγάρδης και της Καρλσρούης — ενώ ταυτοχρόνως εργάζονταν. Δάσκαλοί του ήταν οι κορυφαίοι γερμανοί αρχιτέκτονες και θεωρητικοί Φρίντριχ φον Τίερς (Friedrich von Thiersch, 1852–1921), Καρλ Σάφερ (Carl Schäfer, 1844–1908) και Γιόζεφ Ντουρμ (Josef Durm, 1837–1919).
Το 1897 διέκοψε τις σπουδές του για να πολεμήσει ως εθελοντής στον σύντομο ελληνοτουρκικό πόλεμο που έληξε με ήττα της Ελλάδας. Με την επιστροφή στην Γερμανία, ο δάσκαλός του, Γιόζεφ Ντουρμ, τον προσέλαβε βοηθό του στην Καρλσρούη για την μελέτη σημαντικών δημοσίων κτιρίων στο Δουκάτο της Βάδης, όπως η Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης (1897/1900–1905) και το Γυμνάσιο του Φράιμπουργκ (1900–1907). Εξαιτίας των επαγγελματικών του ενασχολήσεων, ο Ζάχος δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές του, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να εργαστεί και να διακριθεί στον τομέα του, όπως άλλωστε συνέβαινε και με άλλους αρχιτέκτονες της εποχής του.
Το 1905 εγκατέλειψε την Καρλσρούη και επέστρεψε στην Ελλάδα, την οποία και περπάτησε από άκρη σε άκρη αποτυπώνοντας σε φωτογραφίες και σχέδια βυζαντινά, μεταβυζαντινά και παραδοσιακά κτίσματα, παρέα με τον φίλο του και άγνωστο στους πολλούς ιμπρεσιονιστή ζωγράφο, Νικόλαο (;) Φερεκύδη. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1911, δημοσίευσε το άρθρο «Λαϊκή αρχιτεκτονική» στο περιοδικό Ο καλλιτέχνης, για να αμφισβητήσει την ελληνικότητα του βαυαρικού νεοκλασικισμού και να κηρύξει την στροφή προς την ελληνική λαϊκή αρχιτεκτονική.
Το 1913, ασχολήθηκε με την κατάρτιση του πολεοδομικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης και από το 1915 έως το 1917 διηύθυνε τις τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων. Κατά το ίδιο διάστημα, ασχολήθηκε επίσης με τα πολεοδομικά σχέδια της Τρίπολης και της Μυτιλήνης.
Το 1918, ανέλαβε τις εργασίες συντήρησης και στερέωσης των σωζόμενων τμημάτων της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου στην Θεσσαλονίκη, η οποία είχε καταστραφεί στην μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Για την αποκατάσταση του ναού, η Ακαδημία Αθηνών απένειμε στον Ζάχο το 1933 το Αριστείο της Τάξεως των Γραμμάτων και Καλών Τεχνών. Ωστόσο, για το ίδιο έργο ο Ζάχος ήλθε σε αντίθεση με τους έλληνες αρχαιολόγους, οι οποίοι είχαν άλλες απόψεις για την αναστήλωση του ναού.
Στα σημαντικά έργα του Ζάχου συγκαταλέγονται:
* Η οικία της Αγγελικής Χατζημιχάλη στην αθηναϊκή γειτονιά της Πλάκας (1924). Σήμερα φιλοξενεί το ομώνυμο Κέντρο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης του Δήμου Αθηναίων.
* Η οικία Πάλλη στα Ιωάννινα, η οποία κατεδαφίστηκε.
* Η διαμόρφωση του Μεγάρου Ιλισίων της Αθήνας σε Βυζαντινό Μουσείο (1930).
* Η διαμόρφωση σε μουσείο της οικίας Διονυσίου Π. Λοβέρδου επί της Ακαδημίας 58/Μαυρομιχάλη 8 στην Αθήνα (1925;).
* Πολλά δημόσια κτίρια στα Ιωάννινα (περί το 1930): το Ιεροδιδασκαλείο Βελλάς στον χώρο της ομώνυμης μονής στο Καλπάκι, η Ακαδημία, το Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο, το Μητροπολιτικό Μέγαρο, το υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης.
* Τρεις μεγάλοι ναοί στον Βόλο (1927–1928): ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου, ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
* Ο ναός του Αγίου Δημητρίου στην Σιάτιστα (1911;)
* Ο ναός του Αγίου Στυλιανού (Άσυλο του Παιδιού) στην Θεσσαλονίκη.
Ο Ζάχος αναζήτησε την ελληνικότητα στην βυζαντινή και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των νεότερων χρόνων. Γι' αυτόν τον λόγο, σήμερα θεωρείται «ο σημαντικότερος πρόδρομος της αρχιτεκτονικής του "ελληνοκεντρικού μοντερνισμού", όπως τον διακήρυξε η γενιά του '30». Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι ο ίδιος δεν ήταν εχθρικός απέναντι στα μοντέρνα κινήματα της αρχιτεκτονικής. Η οικία Φ. Πετυχάκη στο Ψυχικό, που ο Αριστοτέλης Ζάχος σχεδίασε το 1934, λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, αποδεικνύει ότι ο αρχιτέκτονας ήταν ανοιχτός στα νέα ρεύματα της τέχνης του.
Εξωτερικές συνδέσεις
* «Ο αρχιτέκτονας Αριστοτέλης Ζάχος (Καστοριά 1871-Αθήνα 1939)» — Περίληψη σχετικής ανακοίνωσης της Ελένης Φεσσά–Εμμανουήλ στο Διήμερο Επιστημονικό Συμπόσιο «Οι αρχιτέκτονες του Βόλου - Συμβολές στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική», Βόλος, 14–15 Νοεμβρίου 1997.
* «Σε παράλληλες πορείες: Οι "εμψυχωτές" του ελληνικού αστικού τοπίου μεταξύ των δύο πολέμων» — Βιβλιοκριτική του Αντρέα Γιακουμακάτου για βιβλίο των Φεσσά και Μαρμαρά· στην εφημερίδα Το Βήμα, 26 Φεβρουαρίου 2006.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. Ε. Φεσσά-Εμμανουήλ και Ε. Β. Μαρμαράς, 12 έλληνες αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2005, 376 σελ. ISBN 9605242095.
Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License
<@=@=@>