Η Βόρεια Αμερική είναι το τμήμα της Αμερικής που βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο της Γης. Βρέχεται στο Βορρά από τον Αρκτικό Ωκεανό, ανατολικά από τον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, νοτιοανατολικά από την Καραϊβική Θάλασσα, και στη δυτική της πλευρά από τον Ειρηνικό Ωκεανό. Προς το νότο βρίσκεται η Νότια Αμερική. Καλύπτει έκταση περίπου 24.490.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, περίπου 4,8% της συνολικής επιφάνειας του πλανήτη ή περίπου 16,4% της ξηράς. Τον Οκτώβριο του 2006 ο πληθυσμός της εκτιμούνταν σε πάνω από 514.600.000 κατοίκους.

Ετυμολογία

Η Βόρεια και Νότια Αμερική ονομάστηκαν, κατά γενική παραδοχή, από τον Γερμανό χαρτογράφο Μάρτιν Βαλντσιμέλλερ κατά το όνομα του ιταλού εξερευνητή Αμέριγκο Βεσπούκι. Ο Βεσπούκι ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που υποστήριξε ότι η Αμερική δεν ήταν οι Ανατολικές Ινδίες, αλλά μια διαφορετική, άγνωστη μέχρι τότε ήπειρος. Ο Βεσπούκι ανακάλυψε τη Νότια Αμερική και ακολούθησε τις ακτές της Κεντρικής ώσπου έφτασε στη Βόρεια, συνδέοντας έτσι τις δικές του ανακαλύψεις με αυτές του Χριστόφορου Κολόμβου λίγα χρόνια πριν.

Μια δεύτερη και λιγότερο διαδεδομένη εκδοχή αναφέρει ότι η ήπειρος ονομάστηκε κατά τον Άγγλο έμπορο Ρίτσαρντ Αμερίκε από το Μπρίστολ, που πιστεύεται ότι χρηματοδότησε το ταξίδι του Τζον Κάμποτ από τη Βρετανία στη Νέα Γη στα 1497. Μια μειοψηφική άποψη αναφέρει πως η Αμερική πήρε το όνομά της από ένα Ισπανό ναύτη που έφερε το αρχαίο βησιγοτθικό όνομα Αμαϊρίκ. Τέλος λέγεται πως το όνομα έχει προέλθει από κάποια γλώσσα των ιθαγενών λαών της Αμερικής.[1]

Ιστορία
Τα ερείπεια του Τσίτσεν Ίτζα.

Υπάρχουν αρκετές θεωρίες για το πως πρωτοκατοικήθηκε η βόρεια Αμερική από τους Παλαιοϊνδιάνους. Οι ιθαγενείς πληθυσμοί της Βόρειας Αμερικής διαθέτουν πολλές παραδόσεις που αφηγούνται ότι ζούσαν στην περιοχή από την εποχή της δημιουργίας της.

Πριν τον ερχομό των Ευρωπαίων, οι ιθαγενείς της Βόρειας Αμερικής ήταν χωρισμένοι σε πολλές μικρές πολιτείες, από μικρές κοινωνίες λίγων οικογενειών έως μεγάλες αυτοκρατορίες. Ζούσαν σε διάφορες "πολιτισμικές περιοχές" που χοντρικά αντιστοιχούν στις διακριτές γεωγραφικές ζώνες της Βόρειας Αμερικής, και στις οποίες προσαρμόστηκε ανάλογα ο τρόπος ζωής των εκεί πληθυσμών (π.χ. οι κυνηγοί βίσωνα στις Μεγάλες Πεδιάδες ή οι αγρότες της Μεσοαμερικής). Οι ιθαγενείς πληθυσμοί μπορούν να διακριθούν επίσης με βάση τη γλώσσα τους, για παράδειγμα τις γλώσσες Αθαπάσκαν ή τις ουτοαζτεκικές γλώσσες. Είναι σημαντικό όμως να σημειωθεί πως οι λαοί που μιλούσαν παρεμφερείς γλώσσες δεν μοιράζονταν τον ίδιο υλικό πολιτισμό, ούτε ήταν πάντοτε σύμμαχοι.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι Ινουίτ κάτοικοι του Αρκτικού τμήματος της Αμερικής ήρθαν στην ήπειρο πολύ αργότερα από τους υπόλοιπους πληθυσμούς, καθώς φαίνεται από την εξαφάνιση των αντικειμένων του πολιτισμού Ντόρσετ και την αντικατάστασή τους με αυτά του Πολιτισμού της Θούλης.

Κατά τη διάρκεια των χιλιάδων ετών που η ήπειρος κατοικείται, πλήθος πολιτισμοί ήρθαν και έφυγαν. Ένας από τους παλιότερους είναι ο πολιτισμός Κλόβις που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο Νέο Μεξικό. Ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ο πολιτισμός του Φορτ Ουόλτον, στην κοιλάδα του Μισσισιπή, που γνώρισε άνθηση από το 3.000 π.Χ. έως το 1.500 μ.Χ.

Οι πολιτισμοί που έδρασαν στο νότιο τμήμα της Βόρειας Αμερικής είναι υπεύθυνοι για την εξημέρωση πολλών κοινών φυτών που καλλιεργούνται σήμερα σε όλο τον κόσμο, όπως η τομάτα και η κολοκυθιά. Το πιο σημαντικό φυτό που εξημερώθηκε ήταν ίσως ο αραβόσιτος (καλαμπόκι).

Η ανάπτυξη της γεωργίας στο νότο είχε αποτέλεσμα μια έντονη πολιτισμική ανάπτυξη, Για παράδειγμα, οι Μάγια ανέπτυξαν ένα σύστημα γραφής, έχτισαν τεράστιες πυραμίδες, διέθεταν ένα περίπλοκο ημερολόγιο και καθόρισαν ως έννοια το μηδέν 500 χρόνια πριν από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο πολιτισμός των Μάγια υπήρχε ακόμα όταν έφτασαν οι Κονκισταδόρες στην Κεντρική Αμερική, αλλά η πολιτική ηγεμονία είχε περάσει στους Αζτέκους που προέρχονταν από το Βορρά.

Με την άφιξη των Ευρωπαίων στο "Νέο Κόσμο", οι ιθαγενείς είδαν τους πολιτισμούς τους να υποβάλλονται σε δραστικές αλλαγές. Έτσι, άλλαξε και η σχέση τους με τους πολιτικούς και πολιτισμικούς θεσμούς, αρκετές γλώσσες εξαφανίστηκαν, και άλλες άλλαξαν με γοργούς ρυθμούς. Τα ονόματα και οι ιθαγενείς πολιτισμοί που κατέγραψαν οι Ευρωπαίοι δεν ήταν απαραίτητα τα ίδια με αυτά που υπήρχαν μόλις μερικές γενιές πριν, ή αυτά που υπάρχουν σήμερα.

Γεωγραφία
Συνθετική δορυφορική φωτογραφία της Βόρειας Αμερικής

Η Βόρεια Αμερική αποτελεί το βόρειο τμήμα της Αμερικής. Το όριό της προς νότο είναι τα σύνορα Κολομβίας-Παναμά σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές, ή η Διώρυγα του Παναμά σύμφωνα με κάποιες άλλες ή ακόμα και ο Ισθμός του Τεχουαντεπέκ για αυτούς που ορίζουν τη Βόρεια Αμερική σαν το κομμάτι ξηράς που βασίζεται πάνω στην Καραϊβική πλάκα. Πριν να ανυψωθεί η Κεντρική Αμερική, η περιοχή ήταν βυθισμένη στη θάλασσα. Τα νησιά των Δυτικών Ινδιών σκιαγραφούν μια βυθισμένη πλέον γέφυρα γης που κάποτε ένωνε τη Βόρεια με τη Νότια Αμερική μέσω της Φλόριντα και της Βενεζουέλας.

Η ηπειρωτική ακτογραμμή έχει μεγάλο μήκος και είναι αρκετά ανώμαλη. Ο Κόλπος του Μεξικού είναι η μεγαλύτερη υδάτινη εσοχή της ηπείρου, με δεύτερο τον Κόλπο του Χάντσον. Γνωστός είναι επίσης ο κόλπος του Σεν Λόρενς και ο κόλπος της Καλιφόρνια.

Η ήπειρος περιβάλλεται από πολυάριθμα νησιά, τα περισσότερα από τα οποία συγκεντρώνονται στο Αρκτικό αρχιπέλαγος, τις Μεγάλες και Μικρές Αντίλλες, το Αρχιπέλαγος Αλεξάντερ και τις Αλεούτιες νήσους. Η Γροιλανδία, το μεγαλύτερο νησί του κόσμου που αποτελεί αυτοδιοικούμενο έδαφος της Δανίας, βρίσκεται επάνω στη Βορειοαμερικάνικη πλάκα και γεωγραφικά αποτελεί μέρος της Βόρειας Αμερικής. Οι Βερμούδες δεν είναι μέρος της Αμερικής αλλά νησί που σχηματίστηκε από την ανύψωση της Μεσοωκεάνιας ράχης περίπου εκατό εκατομμύρια χρόνια πριν, θεωρείται όμως ουσιαστικά μέρος της Βόρειας Αμερικής, ειδικά λόγω των ιστορικών, πολιτικών και πολιτιστικών δεσμών τους με τη Βιρτζίνια και άλλες περιοχές.

Φυσική γεωγραφία
Ιζηματογενή, Ηφαιστειογενή, Πλουτώνεια και Μεταμορφωσιγενή πετρώματα στη Βόρεια Αμερική.

Το μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας Αμερικής βρίσκεται πάνω στη Βορειοαμερικάνικη τεκτονική πλάκα. Κάποια τμήματα της Καλιφόρνια και του δυτικού Μεξικού αποτελούν τα όρια της Ειρηνικής Πλάκας, και οι δυο πλάκες συναντιούνται στο Ρήγμα του Σαν Αντρέας. Το νότιο τμήμα και το μεγαλύτερο μέρος των Δυτικών Ινδιών βρίσκεται πάνω στην Καραϊβική Πλάκα, ενώ οι πλάκες Χουάν ντε Φούκα και Κόκος βρίσκονται ανάμεσα στην Ειρηνική και Βορειοαμερικάνικη πλάκα.

Η ήπειρος μπορεί γενικά να χωριστεί σε τέσσερις μεγάλες περιοχές: τις Μεγάλες Πεδιάδες που απλώνονται από τον Κόλπο του Μεξικού ως τον Αρκτικό Καναδά, το γεωλογικά νεότερο δυτικό τμήμα με τα Βραχώδη Όρη, τις ερήμους στα δυτικά, την Καλιφόρνια και την Αλάσκα, τις πεδιάδες της Καναδικής Ασπίδας στα βορειοανατολικά και την ανατολική περιοχή που περιλαμβάνει τα Απαλλάχια Όρη, την ανατολική ακτή και τη χερσόνησο της Φλόριντα. Το Μεξικό, με τα εκτεταμένα οροπέδια και τις Αμερικανικές Κορδιλιέρες ανήκει μορφολογικά περισσότερο στο δυτικό τμήμα, αν και οι ανατολικές παρόχθιες πεδιάδες εκτείνονται νότια κατά μήκος του Κόλπου.

Τα βουνά της δύσης είναι χωρισμένα στη μέση. Το ένα τμήμα αποτελεί η κυρίως οροσειρά των Βραχωδών και το άλλο οι οροσειρές του Ειρηνικού στην Καλιφόρνια, το Όρεγκον, την Ουάσιγκτον και τη Βρετανική Κολομβία. Στη μέση βρίσκεται ο μεγάλος κρατήρας, ένα βαθύπεδο που περιέχει χαμηλότερα βουνά και επίπεδες ερήμους. Η ψηλότερη κορφή είναι η Ντεγκάλι στην Αλάσκα.

Ανάγλυφο της Βόρειας Αμερικής.

Κρατώνες και υπέδαφος.

Ο κρατώνας της Βόρειας Αμερικής.

Ανθρωπογεωγραφία
Η Νέα Υόρκη, μεγαλύτερη πόλη των ΗΠΑ και μια απ' τις μητροπόλεις του κόσμου.
Το Τορόντο, η μεγαλύτερη πόλη του Καναδά και πέμπτη μεγαλύτερη της Βόρειας Αμερικής, καθώς και μια από τις πιο πολυπολιτισμικές κοινότητες του πλανήτη.

Οι κύριες γλώσσες στη Βόρεια Αμερική είναι τα αγγλικά, τα ισπανικά και τα γαλλικά. Ο όρος Αγγλοαμερική χρησιμοποιείται για τις αγγλόφωνες χώρες της Αμερικής, κοινώς τις ΗΠΑ και τον Καναδά (στον οποίο δεύτερη επίσημη γλώσσα είναι τα γαλλικά), αλλά μερικές φορές και για το Μπελίζε και ορισμένα τμήματα της Καραϊβικής. Ο όρος Λατινική Αμερική αναφέρεται γενικά στο χώρο νότια των ΗΠΑ όπου κυριαρχούν λατινογενείς γλώσσες, ειδικότερα στο Μεξικό, τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής, το μεγαλύτερο μέρος της Καραϊβικής και τη Νότια Αμερική.

Η Γαλλική γλώσσα έχει παίξει ιστορικά σημαντικό ρόλο στη Βόρεια Αμερική και παραμένει κύρια γλώσσα σε μερικές περιοχές. Ο Καναδάς έχει δυο επίσημες γλώσσες, καθώς τα γαλλικά είναι επίσημη γλώσσα στο Κεμπέκ και μαζί με τα αγγλικά επίσημη γλώσσα στη Νέα Βρουνσβίκη. Άλλα μέρη όπου μιλιέται η γαλλική είναι οι Γαλλικές Δυτικές Ινδίες και ο Σαιν Πιερ και Μικελόν, καθώς και η Λουιζιάνα των ΗΠΑ όπου είναι επίσημη γλώσσα. Η Αϊτή συμπεριλαμβάνεται σε αυτή την κατηγορία για ιστορικούς κυρίως λόγους, αλλά οι Αϊτινοί μιλούν Κρεόλ καθώς και γαλλικά. Η Κρεόλ, αν και προέρχεται από τα γαλλικά, δεν αποτελεί διάλεκτό τους αλλά ξεχωριστή γλώσσα.

Από κοινωνική και πολιτιστική άποψη, η Βόρεια Αμερική αποτελεί μια καλά καθορισμένη και διακριτή οντότητα. Ο Καναδάς και οι ΗΠΑ έχουν παρόμοιο πολιτισμό και παραδόσεις, καθώς είναι και οι δυο πρώην Βρετανικές αποικίες. Λόγω των ιστορικών αυτών δεσμών έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στις δυο χώρες μια κοινή πολιτισμική και οικονομική αγορά. Αντίστοιχα, οι Λατινόφωνες χώρες αποτέλεσαν στο παρελθόν αποικίες της Ισπανίας. Στο Μεξικό και τις χώρες της Κεντρικής Αμερικής, όπου άνθισε ο πολιτισμός των Μάγια, οι λαοί διατηρούν κοινές παραδόσεις που δεν γνωρίζουν γεωγραφικά σύνορα. Η Κεντρική Αμερική και η Λατινόφωνη Καραϊβική έχουν ιστορικά περισσότερα κοινά στοιχεία λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, καθώς και λόγω του γεγονότος ότι το Μεξικό, μετά την ανεξαρτησία του από την Ισπανία, δεν προώθησε την ιδέα μιας Κεντροαμερικανικής Ένωσης και παρέμεινε σχετικά απομονωμένο.

Από οικονομική άποψη, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ είναι οι πλουσιότερες και πιο αναπτυγμένες χώρες της ηπείρου, ακολουθούμενες από το Μεξικό, μια πρόσφατα βιομηχανοποιημένη χώρα. Οι χώρες της Κεντρικής Αμερικής και της Καραϊβικής είναι πολύ λιγότερο αναπτυγμένες. Οι πιο σημαντικές οικονομικές ολοκληρώσεις της περιοχής είναι η Καραϊβική Κοινότητα και Κοινή Αγορά (CARICOM), η Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA) και πιο πρόσφατα η Κεντροοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου (CAFTA). Η τελευταία είναι παράδειγμα της οικονομικής αληλλοστήριξης που επιζητούν τα περιφερειακά κράτη της περιοχής προκειμένου να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση.

Ο πληθυσμός της Βόρειας Αμερικής είναι έντονα φυλετικά και εθνοτικά διαφοροποιημένος. Οι τρεις κύριες εθνοτικές ομάδες είναι οι λευκοί, οι Μεστίζο και οι μαύροι (κυρίως Αφροαμερικάνοι και έγχρωμοι της Καραϊβικής). Υπάρχουν σημαντικές μειονότητες Ινδιάνων και Ασιατών, καθώς και άλλες εθνοτικές ομάδες.

Χώρες και περιοχές
Πολιτικός χάρτης της Βόρειας Αμερικής

Η Βόρεια Αμερική συχνά χωρίζεται σε υποπεριοχές, δεν υπάρχει όμως κάποιος επίσημος διαχωρισμός. Η Κεντρική Αμερική αποτελεί το νότιο τμήμα της περιοχής, αλλά το βόρειο όριό της καθορίζεται διαφορετικά ανάλογα με την πηγή. Από γεωφυσική άποψη, η περιοχή της Κεντρικής Αμερικής ξεκινά στον Ισθμό του Τεχουαντεπέκ στο Μεξικό, δηλαδή στα όρια των Πολιτειών Καμπέτσε, Τσιάπας, Ταμπάσκο, Κιντάνα Ρου και Γιουκατάν.[2] Κατά τον ΟΗΕ το Μεξικό αποτελεί τμήμα της Κεντρικής Αμερικής· αντίθετα, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν συμπεριλαμβάνει το Μεξικό, όπως και το Μπελίζε. Από γεωπολιτική άποψη το Μεξικό συνήθως δεν θεωρείται μέρος της Κεντρικής Αμερικής.[3]

Ο όρος Μεσοαμερική χρησιμοποιείται κάποιες φορές για να περιγραφούν συλλογικά το Μεξικό και οι Χώρες της Κεντρικής Αμερικής και της Καραϊβικής, και μπορεί να αφορά και την Κολομβία και τη Βενεζουέλα που βρίσκονται στη Νότια Αμερική.

Ιστορικές ονομασίες

Η Βόρεια Αμερική, ή κάποια μέρη της, κατά το παρελθόν, ειδικά κατά την πρώτη περίοδο αποικισμού, αναφέρονταν και με άλλα ονόματα.

Το ισπανικό τμήμα αναφερόταν και σαν Νέα Ισπανία.
Οι Ισπανοί αποκαλούσαν τη Βόρεια Αμερική "Φλόριντα", που τελικά έγινε το όνομα της πολιτείας των ΗΠΑ.
Οι Άγγλοι χρησιμοποιούσαν το όνομα Βιρτζίνια προς τιμή της βασίλισσας Ελισσάβετ (που στα αγγλικά αποκαλούνταν The Virgin Queen, η παρθένα βασίλισσα). Ο Τζων Ντη πρότεινε να χρησιμοποιηθεί το όνομα Ατλαντίδα, πιστεύοντας ότι πρόκειται για τη χαμένη ήπειρο που περιέγραψε ο Πλάτωνας.
Το βορειότερο τμήμα αναφερόταν και σαν Νορουμπέγκα (Norumbega),

Παραπομπές

↑ The Naming of America: Fragments We've Shored Against Ourselves, Jonathan Cohen
↑ Μπριτάννικα, λήμμα "Κεντρική Αμερική"
↑ The American Heritage Dictionary, λήμμα "Κεντρική Αμερική"
↑ 4,0 4,1 4,2 Ανάλογα με τον ορισμό, η Αρούμπα, οι Ολλανδικές Αντίλλες, ο Παναμάς και το Τρινιντάν έχουν εδάφη τόσο στη Βόρεια όσο και στη Νότια Αμερική
↑ Λόγω των εκρήξεων του ηφαιστείου Σουφριέ Χιλς από το 1995, το μεγαλύτερο μέρος του Πλύμουθ καταστράφηκε και η διοίκηση μεταφέρθηκε στο Μπραντ (Brades)
↑ Πληθυσμός και έκταση για την περιοχή δυτικά της διώρυγας του Παναμά.
↑ Στον ιστότοπο της ΕΕ με το Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων [1] δεν αναφέρεται πρωτεύουσα.
↑ Συμπεριλαμβάνει τη Χαβάη που γεωφυσικά δεν ανήκει στη Βόρεια Αμερική αλλά στην Ωκεανία.

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

<@=@=@>