Ντέιβιντ Λην, Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι

Ο Σερ Ντέιβιντ Λην (αγγλικά: David Lean, 25 Μαρτίου 1908 – 16 Απριλίου 1991) ήταν ένας Άγγλος σκηνοθέτης, σεναριογράφος, μοντέρ και παραγωγός. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του βραβεύτηκε με δύο Όσκαρ και ήταν υποψήφιος άλλες εννέα φορές. Επίσης βραβεύτηκε με τρεις Χρυσές Σφαίρες και Χρυσή Άρκτο από το Φεστιβάλ του Βερολίνου. Το 1990 έλαβε τιμητικό βραβείο από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου για τη συνολική προσφορά του. Έχοντας γνωρίσει παγκόσμια αναγνώριση και επηρεάσει το έργο πολλών μεταγενέστερων συναδέλφων του, τον θυμόμαστε για τη δημιουργία επικών ταινιών μεγάλης κλίμακας, όπως Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι (1957), Ο Λώρενς της Αραβίας (1962), Δόκτωρ Ζιβάγκο (1965) και Το Πέρασμα στην Ινδία (1984).

Τα Πρώτα Χρόνια

Ο Λην ήρθε στον κόσμο στο Κρόυντον, του Γκρέιτερ Λάντον, από τον Φράνσις Ουίλιαμ λε Μπλουντ Λην και την Ελένα Τανγκί. Οι γονείς του ήταν Κουακέροι και ο ίδιος φοίτησε στο Leighton Park School, που είχαν ιδρύσει οι Κουακέροι στην περιοχή του Ρήντινγκ.

Ξεκίνησε την καριέρα του στον κινηματογράφο από πολύ χαμηλά, σαν βοηθός που χτυπά τις κλακέτες. Μέχρι το 1930 δούλεψε σαν μοντέρ για τα φιλμάκια των ειδήσεων, σε εταιρίες όπως οι Gaumont Pictures και Movietone. Η καριέρα του σε ταινίες μεγάλου μήκους ξεκίνησε με την Escape Me Never το έτος 1935.

Κατόπιν συνέχισε με το μοντάζ δύο ταινιών του Γκαμπριέλ Πασκάλ, μεταφορών στον κινηματογράφο δύο έργων του Τζορτζ Μπέρναρντ Σω: του Πυγμαλίωνα (Pygmalion, 1938) και του Αξιωματικός Μπάρμπαρα (Major Barbara, 1941). Αν και ο Λην σήμερα είναι ευρύτερα γνωστός ως σκηνοθέτης ταινιών, για την τελευταία του ταινία, Το Πέρασμα στην Ινδία, επέλεξε τόσο να σκηνοθετήσει όσο και να μοντάρει, με τις δύο του ασχολίες να προβάλλονται ισότιμα στους τίτλους τέλους της ταινίας. Ο Λην, μάλιστα, κέρδισε υποψηφιότητα για Όσκαρ τόσο για τη σκηνοθεσία, όσο και για το σενάριο και το μοντάζ της ταινίας αυτής.

Ντέιβιντ Λην

Σκηνοθεσία

Το πρώτο του έργο με την ιδιότητα του σκηνοθέτη ήταν μια συνεργασία με τον Νόελ Κάουαρντ για την ταινία Ναυάγιο στα νερά τηε Κρήτης (1942). Σημειώνεται πως τα επόμενα χρόνια συνέχισε να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη με επιτυχία διάφορα από τα θεατρικά έργα του Κάουαρντ. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα Για μια χαρούμενη ζωή (1944), Το πονηρό πνεύμα (1945) και Σύντομη Συνάντηση (1945). Αυτά ακολούθησαν δύο διασκευές έργων του Καρόλου Ντίκενς: οι Μεγάλες Προσδοκίες (1946) και ο Όλιβερ Τουίστ (1948). Ακολούθησαν τα Πυρποληταί του ουρανού (1952), μια συνεργασία με το θεατρικό συγγραφέα Τέρενς Ράττιγκαν, και Η εκλογή του Χόμπσον (1954), βασισμένο σε θεατρικό του Χάρολντ Μπρίγκχαουζ. Για την τελευταία ταινία βραβεύτηκε με Χρυσή Άρκτο στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου.

Η ταινία Διακοπές στη Βενετία (1955), σηματοδότησε μια νέα κατεύθυνση για τον Λην. Η ταινία ήταν πλέον έγχρωμη, με τα γυρίσματα να λαμβάνουν χώρα εξ ολοκλήρου σε πραγματικές τοποθεσίες στη Βενετία. Χρηματοδοτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, στην ταινία πρωταγωνιστούσε η Κάθριν Χέπμπορν, στο ρόλο μιας Αμερικανίδας μέσης ηλικίας που ζει μια ρομαντική περιπέτεια ενώ βρισκόταν σε διακοπές στη Βενετία.

Τα επόμενα χρόνια, ο Λην συνέχισε εργαζόμενος στα μεγαλεπήβολα έργα για τα οποία έμεινε γνωστός: αρχικά Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι (1957), για την οποία κέρδισε και Όσκαρ Σκηνοθεσίας, ακολουθούμενο από ένα δεύτερο για την ταινία Ο Λώρενς της Αραβίας (1962). Μεγάλη επιτυχία γνώρισε επίσης ο Δόκτωρ Ζιβάγκο (1965). Επιπλέον, ο Λην σκηνοθέτησε ορισμένες σκηνές της Ωραιότερης Ιστορίας του Κόσμου (1965), ενώ ο Τζορτζ Στίβενς εργαζόταν παράλληλα στη Νεβάδα. Οι περισσότερες από τις δικές του σκηνές περιελάμβαναν τον Κλοντ Ρέινς και τον Χοσέ Φέρερ (1965), οι οποίοι είχαν αμφότεροι συνεργαστεί με τον Λην νωρίτερα στο Λώρενς της Αραβίας. Μετά τη μέτριας επιτυχίας ταινία Η Κόρη του Ράιαν το 1970, ο Λην δε σκηνοθέτησε πια παρά μόνο το έργο Το Πέρασμα στην Ινδία (1984), το οποίο ήταν και το τελευταίο του. Ο Λην χρίσθηκε ιππότης το 1984.

Σχεδίαζε μια επική παραγωγή του έργου του Τζόζεφ Κόνραντ με τίτλο Nostromo, όταν απεβίωσε από καρκίνο, σε ηλικία 83 ετών. Οι ηθοποιοί Μάρλον Μπράντο, Πολ Σκόφιλντ, Άντονι Κουίν, Κρίστοφερ Λαμπέρτ, Ιζαμπέλλα Ροσελλίνι, και Ντένις Κουέιντ είχαν επιλεχθεί σαν μέλη του καστ της ταινίας. Τελικά το Nostromo έγινε μίνι σειρά του BBC. Ανάμεσα σε άλλα έργα που επιχείρησε να γυρίσει ο Λην και τελικά εγκατέλειψε ή παρέδωσε σε άλλους ήταν τα Αν μιλούσε ο άνεμος (The Wind Cannot Read, 1958), Η ανταρσία του Μπάουντι (The Bounty, 1984), Πέρα απ'την Αφρική (Out Of Africa, 1985), και Η αυτοκρατορία του ήλιου (Empire of the Sun, 1987).

Φήμη

Παρόλο που ο Λην θεωρείται από πολλούς ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες όλων των εποχών, η δημοφιλία του ανάμεσα στους κριτικούς είχε διακυμάνσεις από καιρό σε καιρό. Τη στιγμή που τα πρώτα του βρετανικά έργα γνώρισαν σχεδόν καθολική αποδοχή, τα επικά του αποτέλεσαν αφορμή μεγάλων αντιγνωμιών.

Κάποιοι κριτικοί, ανάμεσα στους οποίους οι Πωλίν Κάελ, Μπόσλεϋ Κρόουδερ και Άντριου Σάρρις, αντιπαθούσαν τα επικά έργα του Λην σαν σύνολο, θεωρώντας πως ήταν απλά οπτικά θεάματα χωρίς περισσότερο βάθος. Μια άποψη που ορισμένοι κριτικοί διατηρούν μέχρι τις ημέρες μας. Ο σκηνοθέτης Φρανσουά Τρυφώ κάποτε αναφέρθηκε απαξιωτικά στα έργα του Λην ονομάζοντάς τα “Πακέτα Όσκαρ”, ενώ o σκηνοθέτης Λίντσεϋ Άντερσον αναφέρει πως τα έργα του Λην διαθέτουν μια “οπτική της ιστορίας σαν κουτί από σοκολατάκια”. Άλλοι κριτικοί αποφάνθηκαν πως Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι και Ο Λώρενς της Αραβίας ήταν αξιοσημείωτα έργα, ενώ τα επόμενα, Δόκτωρ Ζιβάγκο και Η Κόρη του Ράιαν, ήταν απλά μια προσπάθεια να επαναλάβει τις προγενέστερες του επιτυχίες. Στην κριτική που έγραψε για το Δόκτωρ Ζιβάγκο, ο Ρίτσαρντ Σκίκελ υποστήριξε πως η ταινία, ενώ είχε πολλά ψεγάδια, ήταν μια υπέροχη ταινία αν κάποιος την κοιτούσε μονάχα από οπτικής πλευράς, ένα επιχείρημα που επανέλαβαν πολλοί από τους επικριτές του Λην. Εν τούτοις, πολλοί άλλοι κριτικοί επιδοκίμασαν το σενάριο των επικών ταινιών του Λην (από τους Καρλ Φόρμαν, Μάικλ Ουίλσον και Ρόμπερτ Μπολτ), επειδή θεωρούσαν πως ήταν πιο έξυπνα, πιο λόγια και πιο αληθοφανή από τα σενάρια των περισσότερων επικών ταινιών της εποχής.

Μια διάσημη ρήση του Λην αναφορικά με τις κριτικές που δεχόταν είναι:

Δεν θα έπαιρνα υπόψη μου τις συμβουλές πολλών από αυτούς τους αυτοαποκαλούμενους κριτικούς, ούτε για να γυρίσω κοντινό πλάνο σε μια τσαγιέρα!

Τα έργα του Λην γενικότερα υπήρξαν ιδιαίτερα δημοφιλή με το κοινό, με τη Γέφυρα, τον Λώρενς και τον Ζιβάγκο να κατέχουν μια θέση ανάμεσα στις εμπορικότερες ταινίες όλων των εποχών. Αν και ο Ράιαν και η Ινδία ήταν λιγότερο επιτυχημένα τον καιρό που κυκλοφόρησαν στις αίθουσες, κέρδισαν αναγνώριση από το κοινό όταν αργότερα κυκλοφόρησαν σε DVD.

Όπως τόνισε ο ίδιος ο Λην, οι ταινίες του θαυμάστηκαν και θαυμάζονται περισσότερο από τους συναδέλφους γιατί αποτελούν μια βιτρίνα της τέχνης ενός δημιουργού ταινιών. Οι Στήβεν Σπίλμπεργκ και Μάρτιν Σκορσέζε ιδιαίτερα δηλώνουν μεγάλοι θαυμαστές του έργου του Λην και τον αναγνωρίζουν σαν πρωταρχική επιρροή στο δικό τους έργο. Και οι δύο, μάλιστα, βοήθησαν στην αποκατάσταση του Λώρενς της Αραβίας κατά το έτος 1989, οπότε και επανακυκλοφόρησε, αποκαθιστώντας τη δημοφιλία του Λην. Ο Τζωρτζ Λούκας έκανε αναφορές στα έργα του Λην (και ιδίως τον Λώρενς) κατά τη διάρκεια της σειράς ταινιών του με τίτλο Ο Πόλεμος των Άστρων. Οι Τζον Μίλιους, Σέρτζιο Λεόνε, Σαμ Πέκινπα, Στάνλεϋ Κιούμπρικ και Σίντνεϋ Πόλλακ έχουν επίσης παραδεχτεί την επιρροή του Λην στο έργο τους. Ο Μελ Μπρουκς ήταν επίσης θαυμαστής του σκηνοθέτη και διακωμώδησε αρκετά από τα έργα του στο έργο επιστημονικής φαντασίας του με τίτλο Spaceballs.

Επιρροές

Ο Λην συχνά ανέφερε πως ο Τζον Φορντ ήταν ένας από τους αγαπημένους του σκηνοθέτες, με σημείο αναφοράς την ταινία του τελευταίου Η αιχμάλωτος της ερήμου (The Searchers, 1956). Μια άλλη σημαντική επιρροή για τον Λην ήταν το έργο του Κινγκ Βίντορ Η μεγάλη παρέλασις (The Big Parade, 1926), το οποίο και ανέφερε απευθείας στην ταινία Δόκτωρ Ζιβάγκο. Ήταν επίσης θαυμαστής σκηνοθετών του βωβού κινηματογράφου, όπως ο Τσάρλι Τσάπλιν και ο Μπάστερ Κίτον.

Επιλογή ηθοποιών

Ο Λην συνεργάστηκε με τον Άλεκ Γκίνες σε έξι από τις ταινίες του. Οι δύο τους συχνά είχαν διαφωνίες: για παράδειγμα ο Λην είχε μεταφέρει στον κινηματογράφο τη θεατρική διασκευή από τον Γκίνες του μυθιστορήματος του Καρόλου Ντίκενς, Μεγάλες Προσδοκίες, και έτσι ένιωθε υπεύθυνος για την κινηματογραφική καριέρα του Γκίνες. Ο τελευταίος αρνούταν επίμονα την εκδοχή αυτή. Έτσι, με δεδομένη την τελειομανία και το δύσκολο χαρακτήρα του Γκίνες, καθώς και με αυτό που αντιλαμβανόταν ως αυταρχισμό του Λην καθώς γύριζε μια ταινία, οι δύο τους κατέληγαν σε καβγά φαινομενικά σε όλες τις ταινίες που γύρισαν μαζί. Παρά τις διαφορές τους, οι δύο άντρες έτρεφαν εκτίμηση ο ένας για τον άλλο και συνέχισαν να συνεργάζονται για πολλά χρόνια.

Άλλοι ηθοποιοί που έλαβαν μέρος σε πολλαπλά έργα του Λην ήταν οι: Τζον Μιλς, Τρέβορ Χάουαρντ, Ομάρ Σαρίφ, Τζακ Χώκινς, Σίλια Τζόνσον, Ραλφ Ρίτσαρντσον, Κέι Γουόλς, Άνν Τοντ, Στάνλεϋ Χόλλοουγεϊ, Ρόμπερτ Νιούτον και Κλωντ Ρέινς.

Αρκετές φορές προσπάθησε να συνεργαστεί με τον Μάρλον Μπράντο, σε ρόλους όπως ο Βίκτωρ Κομαρόβσκυ στο Δόκτωρ Ζιβάγκο (ρόλος που υποδύθηκε τελικά ο Ροντ Στάιγκερ) και ο Λοχαγός στην Κόρη του Ράιαν. Επίσης σκόπευε να τον συμπεριλάβει στην παραγωγή του Nostromo την οποία και υλοποιούσε την εποχή του θανάτου του. Ωστόσο, δεν ήθελε να του δώσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο Λώρενς της Αραβίας, καθώς προτιμούσε έναν Άγγλο ηθοποιό. Ο Σπίγκελ επιθυμούσε τον Μπράντο για Λώρενς και όχι τον Πήτερ Ο' Τουλ.

Η ερμηνεία του Πήτερ Ο' Τουλ ως εκκεντρικού σκηνοθέτη στην ταινία της δεκαετίας του 1980 Σταντμαν, ο ριψοκίνδυνος δραπέτης (The Stunt Man) βασίστηκε μερικώς στον Λην, που τον σκηνοθέτησε στο Λώρενς της Αραβίας. Ενώ ο Ο' Τουλ είχε σε υπόληψη τον Λην, αρνήθηκε τις ευκαιρίες που είχε να συνεργαστεί μαζί του σε κάποιο από τα επόμενα φιλμ του σκηνοθέτη. Οι δύο τους πιθανώς χάλασαν τις σχέσεις τους όταν ο ηθοποιός αρνήθηκε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον Δόκτωρ Ζιβάγκο.

Ο Λην είχε κατά καιρούς αναφέρει πως θεωρούσε τον Τσαρλς Λόουτον (Η εκλογή του Χόμπσον), τον Γουίλιαμ Χόλντεν (Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι) και Κλοντ Ρέινς (Το φθινόπωρο μιας αγάπης και Λώρενς της Αραβίας) ως τους αγαπημένους του ηθοποιούς από όσους συνεργάστηκε. Επίσης είχε στενή φιλία με την πρωταγωνίστρια του Διακοπές στη Βενετία, Κάθριν Χέπμπορν.

Προσωπική ζωή

Ο Λην έζησε για μεγάλο διάστημα στο Λάιμχαουζ του Ανατολικού Λονδίνου. Το σπίτι του στη Narrow Street ανήκει ως τις μέρες μας στην οικογένειά του. Παντρεύτηκε έξι φορές, λαμβάνοντας πέντε διαζύγια. Η τελευταία του σύζυγος ήταν νυμφευμένη μαζί του όταν απεβίωσε. Οι σύζυγοί του ήταν χρονολογικά:

* Ιζαμπέλ Λην (1930–1936) (πρώτη του ξαδέρφη με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Πήτερ)
* Κέι Γουόλς (1940–1949)
* Ανν Τοντ (1949–1957)
* Λέιλα Ματκάρ (1960–1978)
* Σάντρα Χότζ (1981–1984)
* Σάντρα Κουκ (1990–1991)

Ο Λην είχε επίσης και διάφορους δεσμούς, με πιο γνωστό αυτόν με την Μπάρμπαρα Κόουλ, το κορίτσι για το σκριπτ, στις ταινίες Λώρενς και Ζιβάγκο.

Φιλμογραφία

Σκηνοθεσία

Σενάριο

Μοντάζ

Βραβεύσεις και υποψηφιότητες

Βραβεία Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου

Βράβευση:

* 1958: Σκηνοθεσίας για την ταινία Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι
* 1963: Σκηνοθεσίας για την ταινία Ο Λώρενς της Αραβίας

Υποψηφιότητα:

* 1947: Σκηνοθεσίας για την ταινία Σύντομη Συνάντηση
* 1947: Σεναρίου για την ταινία Σύντομη Συνάντηση
* 1948: Σκηνοθεσίας για την ταινία Μεγάλες Προσδοκίες
* 1948: Σεναρίου για την ταινία Μεγάλες Προσδοκίες
* 1956: Σκηνοθεσίας για την ταινία Summertime
* 1966: Σκηνοθεσίας για την ταινία Δόκτωρ Ζιβάνγκο
* 1985: Σκηνοθεσίας για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία
* 1985: Μοντάζ για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία
* 1985: Διασκευασμένου σεναρίου για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου

Βράβευση:

* 1990: Βραβείο Συνολικής Προσφοράς στον Κινηματογράφο

Βραβεία Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (BAFTA)

Υποψηφιότητα:

* 1955: Σενεαρίου για την ταινία Hobson's Choice
* 1967: Ταινίας από οποιαδήποτε προέλευση για την ταινία Δόκτωρ Ζιβάγκο
* 1971: Σκηνοθεσίας για την ταινία Η Κόρη του Ράιαν
* 1986: Ταινίας για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία
* 1986: Διασκευασμένου Σεναρίου για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου

Βράβευση:

* 1954: Χρυσή Άρκτος για την ταινία Hobson's Choice

Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών

Βράβευση:

* 1946: Μεγάλο Βραβείο του Φεστιβάλ για την ταινία Σύντομη Συνάντηση

Υποψηφιότητα:

* 1966: Χρυσός Φοίνικας για την ταινία Δόκτωρ Ζιβάγκο

Βραβεία Σωματείου Σκηνοθετών της Αμερικής

Βράβευση:

* 1958: Εξαίρετου Επιτεύγματος στη Σκηνοθεσία Κινηματογραφικής Ταινίας για την ταινία Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι
* 1963: Εξαίρετου Επιτεύγματος στη Σκηνοθεσία Κινηματογραφικής Ταινίας για την ταινία Ο Λώρενς της Αραβίας
* 1973: Τιμητικό Βραβείου Δια Βίου Μέλους
* 1973: Βραβείο Συνολικής Προσφοράς στον Κινηματογράφο

Υποψηφιότητα:

* 1985: Εξαίρετου Επιτεύγματος στη Σκηνοθεσία Κινηματογραφικής Ταινίας για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

Χρυσές Σφαίρες

Βράβευση:

* 1958: Σκηνοθεσίας για την ταινία Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι
* 1963: Σκηνοθεσίας για την ταινία Ο Λώρενς της Αραβίας
* 1966: Σκηνοθεσίας για την ταινία Δόκτωρ Ζιβάγκο

Υποφηφιότητα:

* 1958: Σκηνοθεσίας για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία
* 1958: Σεναρίου για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

National Board of Review

Βράβευση:

* 1952: Σκηνοθεσίας για την ταινία The Sound Barrier
* 1957: Σκηνοθεσίας για την ταινία Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι
* 1962: Σκηνοθεσίας για την ταινία Ο Λώρενς της Αραβίας
* 1984: Σκηνοθεσίας για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

Βραβεία Κύκλου Κριτικών Νέας Υόρκης

Βράβευση:

* 1955: Σκηνοθεσίας για την ταινία Summertime
* 1957: Σκηνοθεσίας για την ταινία Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι
* 1984: Σκηνοθεσίας για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας

Υποψηφιότητα:

* 1948: Χρυσός Λέοντας για την ταινία Όλιβερ Τουίστ

Βραβεία Σωματείου Σεναριογράφων της Αμερικής

Υποψηφιότητα:

* 1985: Διασκευασμένου Σεναρίου για την ταινία Το Πέρασμα στην Ινδία

Πλήρης Κατάλογος Βραβείων: εδώ

Πηγές

* Η ιστοσελίδα του στο IMDb.

Στο άρθρο αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το άρθρο David Lean της Αγγλόγλωσσης Βικιπαίδειας

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

* Η ιστοσελίδα του στο IMDb.
* Η ιστοσελίδα του στο Cine.gr.
* David Lean Foundation
* Ιστοσελίδα από το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου
* Αφιέρωμα του περιοδικού «Σινεμά»

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License

<@=@=@>

Movie Channel