Γενικά με τον όρο σπόγγος χαρακτηρίζεται κάθε στερεή πορώδης μάζα με μεγάλη σχετική απορροφητική ικανότητα που σχηματίζεται κυρίως από θαλάσσιο ζωόφυτο και που χρησιμοποιείται σε διάφορες χρήσεις, φαρμακευτική, οικιακή, ατομική καθαριότητα κτλ. Πρόκειται για το κοινώς λεγόμενο σφουγγάρι. Σήμερα αντί του φυσικού σπόγγου χρησιμοποιούνται ευρύτερα τεχνικές πλαστικές απομιμήσεις περισσότερο οικονομικές.

Φυσικός σπόγγος

Φυσικός σπόγγος, Κάλυμνος (*)

Ο φυσικός σπόγγος ανήκει στο γένος των κοιλεντερωτών ζώων της οικογένειας των σπογγιδών που απαντώνται σε διάφορες θάλασσες ειδικά με υποχλίαρα ύδατα και θαλάσσια ρεύματα ήπια, σε διάφορα βάθη. Για την οργανική σύσταση και κατάταξη των σπόγγων οι διχογνωμίες ξεκινούν από την αρχαιότητα. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που διαπίστωσε ύπαρξη ζωικής αίσθησης κατατάσσοντάς τους στα ζώα στη γνώμη του οποίου συντάχθηκαν ο Πλίνιος και ο Αιλιανός. Οι μεταγενέστεροι όμως φυσιοδίφες μεταξύ των οποίων οι Έρασμος, Ροντελέ, Τουρνεφό, Μαρσιλύ καθώς και αυτός ο Λιναίος στην αρχή υποστήριζαν ότι οι σπόγγοι ανήκουν στο φυτικό βασίλειο. Ο δε Μπορύ ντε Σαν Βενσάν δημιούργησε την κατάταξη «ζωόφυτα». Ο δε Παλλάς αργότερα υποστήριξε πως οι σπόγγοι ανήκουν σε πολύ κατώτατη ζωολογική βαθμίδα από άποψη οργανισμού, ενώ ο Γκραντ και άλλοι της εποχής του κατέδειξαν ότι ναι μεν ανήκουν σε κατώτατη βαθμίδα πλην όμως ζωική. Τέλος ο Λαμουαί, περισσότερο εκ του ασφαλούς, κατέταξε τους σπόγγους στη κατηγορία των «σπογγωδών», ενώ ο Κυβιέ στη κατηγορία των «πολυπόδων».

Γενικά ο φυσικός σπόγγος παρουσιάζει τα πλέον διαφορετικά και ακανόνιστα σχήματα. Πριν την επεξεργασία του, εξωτερικά, με μια πρώτη ματιά μοιάζει με φυτό, η δε ζωική του σύσταση παρουσιάζεται ως υπόπηκτη ύλη που πληρεί αυτόν. Φέρει μια δερματοφανή γλοιώδη επένδυση που οι σπογγαλιείς την αποκαλούν «τσίπα», η οποία και περιβάλει το σώμα του σπόγγου που οι σπογγαλιείς και οι σπογγέμποροι ονομάζουν «ύφασμα», η οποία μαζί με την τσίπα συγκρατούν την κολλώδη υγρή ουσία που εκπέμπει σαφή οσμή θαλάσσιου ιωδίου. Η ουσία αυτή με την οποία και είναι εμποτισμένη η σπογγώδης μάζα (το ύφασμα) αποτελεί την ζωική μορφή του σπόγγου.