Με τον όρο καταρχαιοζωικός ή άδειος (από το Άδης) αιώνας αναφερόμαστε στη γεωλογική περίοδο που εκτείνεται πριν από 3800 εκατομμύρια χρόνια (mya). Ο γεωλόγος Πρέστον Κλάουντ (Preston Cloud) χρησιμοποίησε τον όρο Άδειος το 1972, αρχικά για να ονοματοδοτήσει την περίοδο πριν το πρώτο γνωστό πέτρωμα. Στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα οι γεωλόγοι ανακάλυψαν λιγοστά πετρώματα του Άδειου αιώνα στη δυτική Γροιλανδία, τον ΝΔ Καναδά και τη δυτική Αυστραλία. Ο W. B. Harland αργότερα επινόησε τον σχεδόν συνώνυμο όρο: "Πρισκώα περίοδος".

Οι αρχαιότεροι γνωστοί σχηματισμοί πετρωμάτων περιλαμβάνουν ιζηματογενή από την Γροιλανδία, χρονολογημένα περίπου 3800 mya, διαταραγμένα από μια ηφαιστειακή φλέβα που διείσδυσε στα πετρώματα μετά την απόθεσή τους. Κρύσταλλοι ζιρκονίου σε ιζηματογενή πετρώματα του ΝΔ Καναδά και της περιοχής Jack Hills της Δ Αυστραλίας είναι πολύ προγενέστεροι. Οι αρχαιότεροι κρύσταλλοι ζιρκονίου, -περ. 4400 mya- βρίσκονται πολύ κοντά στον υποθετικό χρόνο σχηματισμού της Γης. Τα ιζηματογενή πετρώματα της Γροιλανδίας περιλαμβάνουν κοιτάσματα ραβδωτού σιδήρου, άνθρακα και υποδεικνύουν πιθανώς ότι ήδη είχε προβάλλει σε εκείνη την μακρινή εποχή η πρωτοσυνθετική ζωή. Τα αρχαιότερα γνωστά απολιθώματα (από την Αυστραλία) χρονολογούνται εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια μεταγενέστερα.

Η ετυμολογία της λέξης Άδειος προέρχεται από το Άδης, δηλαδή το αόρατο και υπαινίσσεται επίσης τις συνθήκες που επικρατούσαν στον πλανήτη εκείνη την εποχή.

Βιβλιογραφία

* Valley, John W., William H. Peck, Elizabeth M. King (1999) Zircons Are Forever, The Outcrop for 1999, University of Wisconsin-Madison Wgeology.wisc.edu – Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago Accessed Jan. 10, 2006

* Wilde S.A., Valley J.W., Peck W.H. and Graham C.M. (2001) Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago. Nature, v. 409, pp. 175-178.

* Wyche, S., D. R. Nelson and A. Riganti (2004) 4350–3130 Ma detrital zircons in the Southern Cross Granite–Greenstone Terrane, Western Australia: implications for the early evolution of the Yilgarn Craton, Australian Journal of Earth Sciences Volume 51 Zircon ages from W. Australia - Absract Accessed Jan. 10, 2006

Γεωλογική χρονολογική κλίμακα